خانواده‌ی شاخک‌غوکان Hemiphractidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی نوغوک‌سانیان، از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان قورباغه‌های کیسه‌دار و درختی شاخ‌دار را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی شاخک‌غوکان تنها در آمریکای جنوبی و مرکزی یافت می‌شوند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی هموار، چشمانی درشت با مردمک افقی و دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. برخی از گونه‌ها سری سه‌گوش و برجستگی‌هایی شاخ‌مانند در بالای چشم‌های خود دارند. 
بیشتر گونه‌های این خانواده درختی هستند، هرچند گونه‌های خشکی‌زی نیز در میان آنان یافت می‌شود. همچنین نوزادان این قورباغه‌ها مرحله‌ی لاروی ندارند و همچون قورباغه‌ی کامل، ولی کوچک سر از تخم بیرون می‌آورند. برخی از گونه‌های این خانواده تخم‌های خود را تا زمان زاده شدن نوزادها، بر پشت خود نگهداری می‌کنند. برخی دیگر نیز تخم‌ها را در کیسه‌ای که در پشت خود دارند، نگهداری می‌کنند. قورباغه‌ی درختی کوه توکوچه با درازای ۲/۴ سانتی‌متر و قورباغه‌ی درختی جویبار گروت با درازای ۹/۸ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی شاخک‌غوکان به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی شاخک‌غوکان می‌پردازد با ۱۸ گونه (از ۳۵ گونه) آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغه‌ها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان است. دوزیستان جانورانی خون‌سرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
قورباغه‌ها خونسرد هستند، به‌گونه‌ای که درجه‌ی دمای بدن آنان، همانند درجه‌ی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدن‌شان سرد می‌شود، آفتاب می‌گیرند تا گرم شوند و زمانی که بدن‌شان بیش از اندازه گرم می‌شود، به درون آب می‌روند تا خنک شوند. قورباغه‌ها در آب تخم‌گذاری می‌کنند. تخم‌های آنان درون لایه‌ای از ماده‌ای ژلاتینی جای گرفته‌اند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون می‌آورد، مانند ماهیان باله دارد. او می‌تواند با باله‌ها و دُم بلندش شنا کند. قورباغه‌ی نابالغ از راه آبشش دم‌وبازدم انجام می‌دهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمی‌آید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد می‌کنند. سپس شش‌ها بزرگ می‌شوند و قورباغه‌ی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، می‌تواند دم‌وبازدم انجام داده و کم‌کم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاه‌تر می‌شود تا این‌که قورباغه‌ی جوان همانند قورباغه‌های بالغ می‌شود.
قورباغه‌ها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبنده‌ی درازی دارند. درازای این زبان کم‌وبیش یک سوم درازای بدن آن‌هاست. زبان قورباغه‌ها به‌جای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب می‌کنند و با آن حشرات را شکار می‌کنند. زبان نیرومند آنان می‌تواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغه‌ها دندان‌هایی به‌نام وومرین دارند که در آرواره‌ی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندان‌های آرواره‌ی بالایی کم‌توانند، آرواره‌ی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغه‌ها نمی‌توانند خوراک را بجوند. آنان این دندان‌ها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار به‌کارگیری می‌کنند و سپس خوراک را یک‌جا فرو می‌برند. قورباغه‌ها گوش بیرونی ندارند. به‌جای آن تمپانوم یا طبل‌گوش یا پرده‌گوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موج‌های صدا پرده‌گوش را می‌لرزاند، سپس پرده‌گوش موج‌ها را به گوش میانی و گوش میانی موج‌ها را به مغز می‌رساند.
قورباغه‌های نر دارای کیسه‌های صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آن‌که این کیسه‌ها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر می‌شوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده می‌شود. به‌کارگیری کیسه‌ی صدا بدین گونه است که قورباغه‌ی نر هوا را فرو برده و سوراخ‌های بینی و دهان خود را می‌بندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و شش‌های خود پس و پیش می‌کند. زمانی صدا پدید می‌آید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آن‌ها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز می‌خواند، کیسه‌های صدا همانند یک تشدیدگر کار می‌کند و توان صدای قورباغه را افزایش می‌دهد. 
قورباغه‌ها و وزغ‌ها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونی‌هایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغه‌ها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آب‌ها زندگی می‌کنند. ولی بیشتر وزغ‌ها پوستی ناهموار، خشک و زگیل‌مانند دارند و بیشتر خشکی‌زی هستند. قورباغه‌ها دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی به‌جای راه رفتن، می‌جهند. ولی وزغ‌ها دست‌ها و پاهایی هم‌اندازه دارند، از همین روی به‌جای پریدن، راه می‌روند. بیشتر قورباغه‌ها انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند، ولی وزغ‌ها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغه‌ها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین می‌آیند. برخی نیز دالان‌ساز هستند و در زیر زمین زندگی می‌کنند و تنها برای زادآوری به روی زمین می‌آیند. گروهی از قورباغه‌ها زهرآگین هستند، به‌گونه‌ای که برخی از آنان از زهرآگین‌ترین جانوران خشکی‌زی زمین به‌شمار می‌روند.

سرده‌ی قورباغه‌های کوله‌پشتی Cryptobatrachus

نام: قورباغه‌ی کوله‌پشتی بولانژه Boulenger's backpack frog
نام علمی: Cryptobatrachus boulengeri
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی بخش ماگدالنا در شمال کشور کلمبیا در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۳/۴ تا ۴/۹ سانتی‌متر برای نرها و ۵/۱ تا ۷/۲ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Juan Pablo Hurtado

سرده‌ی Flectonotus

نام: قورباغه‌ی درختی کوه توکوچه Mount Tucuche tree frog
نام علمی: Flectonotus fitzgeraldi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی نمناک کشور جزیره‌ای ترینیداد و توباگو و شبه‌جزیره‌ی پاریا در شمال شرقی ونزوئلا در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۱/۹ تا ۲/۴ سانتی‌متر
نگاره: Vallon Tobias

نام: قورباغه‌ی درختی پورتو کابه‌یو Puerto Cabello treefrog
نام علمی: Flectonotus pygmaeus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های پیش‌کوهستانی نمناک شمال و شمال غربی کشور ونزوئلا و شمال شرقی کلمبیا در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Geert Goemans

سرده‌ی Fritziana

نام: قورباغه‌ی پشت‌دوبخشی Split-backed frog
نام علمی: Fritziana fissilis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های ایالت‌های اسپیریتو سانتو، ریو دو ژانیرو، سائو پائولو و ریو گرانده‌ی جنوبی در جنوب شرقی و جنوب کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Diogo Provete

نام: قورباغه‌ی گوئلجی Goeldi's frog
نام علمی: Fritziana goeldii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های ایالت‌های اسپیریتو سانتو، ریو دو ژانیرو و سائو پائولو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۲/۳ تا ۳/۵ سانتی‌متر
نگاره: Luis Felipe Gomes Peixoto

نام: -
نام علمی: Fritziana tonimi
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های ایالت اسپیریتو سانتو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Marina Walker

سرده‌ی قورباغه‌های کیسه‌دار Gastrotheca

نام: قورباغه‌ی درختی خط‌سفید White-lined treefrog
نام علمی: Gastrotheca albolineata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های بارانی ایالت‌های اسپیریتو سانتو، ریو دو ژانیرو و سائو پائولو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Matheus Moroti

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار سالتا Salta marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca chrysosticta
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های دشت نمناک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری شمال غربی کشور آرژانتین و جنوب بولیوی در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Martin Boullhesen

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار شاخ‌دار Horned marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca cornuta
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های گرمسیری و جنگل‌های ابر کوهستانی کشورهای کلمبیا و اکوادور در آمریکای جنوبی و کشورهای کاستاریکا و پاناما در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۶/۶ تا ۸/۱ سانتی‌متر برای نرها و ۷/۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Dante Fenolio

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار دان Dunn's marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca dunni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌ها، سبزه‌زارها، کشت‌زارها و باغ‌های شهری بخش انتیوکیا در شمال غربی کشور کلمبیا در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۳/۲ تا ۴/۳ سانتی‌متر برای نرها و ۳/۳ تا ۵/۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Mauricio Rivera-Correa

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار آبرا آکاناکو Abra Acanacu marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca excubitor
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزه‌زارهای نمناک منطقه‌ی کوسکو در کشور پرو در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۲/۱ تا ۴ سانتی‌متر برای نرها و ۳/۳ تا ۴/۱ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Alexshepack

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار گونتر Guenther's marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca guentheri
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های نمناک گرمسیری غرب کشور کلمبیا و استان‌های پیچینچا و کوتوپاکسی اکوادور در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۶/۸ تا ۷/۸ سانتی‌متر برای نرها و ۷ تا ۸/۲ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Centro Jambatu

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار هلنا Helena's marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca helenae
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های ابر ایالت‌های آپوره و تاچیرا در غرب کشور ونزوئلا و بخش نورته د سانتاندر در شمال شرقی کلمبیا در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۶/۲ سانتی‌متر
نگاره: Aldemar A. Acevedo

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار ال تامبو El Tambo marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca lateonota
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های ابر منطقه‌ی پیورا در شمال غربی کشور پرو در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۵/۵ تا ۶/۲ سانتی‌متر برای نرها و ۵/۴ تا ۶/۴ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Santiago Ron

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار پاستاسا Pastaza marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca longipes
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری شرق کشور اکوادور و شمال شرقی پرو در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۶/۱ تا ۷/۱ سانتی‌متر برای نرها و ۷ تا ۸/۸ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Joel Sartore

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار معمولی Common marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca marsupiata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های ابر و کوهستانی کشورهای پرو و بولیوی در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۵ تا ۷ سانتی‌متر
نگاره: Frogbo

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار ریزانگشت Tiny-fingered marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca microdiscus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های ایالت‌های سائو پائولو، پارانا و سانتا کاتارینا در جنوب کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Bob Ferguson

نام: قورباغه‌ی کیسه‌دار کوهستانی Mountain marsupial frog
نام علمی: Gastrotheca monticola
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی نمناک گرمسیری و کشت‌زارهای شمال کشور پرو در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۴ تا ۶ سانتی‌متر
نگاره: AleTM01

گونه‌های خانواده‌ی شاخک‌غوکان (بخش نخست) - (بخش دوم)

بن‌مایگان: wikipedia - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین