خانواده‌ی قورباغه‌های پوزه‌بیلچه‌ای Hemisotidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی نوغوک‌سانیان، از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان قورباغه‌های بینی‌بیلچه‌ای خال‌دار و مرمری را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی قورباغه‌های پوزه‌بیلچه‌ای در منطقه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری زیر صحرای بزرگ آفریقا زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی گوی‌مانند، کوتاه و بدون دُم، پوستی هموار و دست‌ها و پاهایی کوتاه و نیرومند دارند. همچنین آنان سری کوچک و باریک، پوزه‌ای نوک‌تیز، بینی‌ای سفت و رو به بالا و چشمانی کوچک با مردمک عمودی دارند.
قورباغه‌های پوزه‌بیلچه‌ای در زیر زمین زندگی می‌کنند و تنها در زمان بارندگی و برای زادآوری به روی زمین می‌آیند. آنان همگی خشکی‌زی و دالان‌ساز هستند. این قورباغه‌ها به وارون دیگر قورباغه‌های دالان‌ساز، به‌جای پا، با بینی بیلچه‌مانندشان زمین را می‌کنند. گونه‌های این خانواده گوشت‌خوارند. بیشتر آنان بی‌مهرگان و حشرات به‌ویژه مورچه و هیره را می‌خورند. قورباغه‌ی بینی‌بیلچه‌ای دریاچه‌ی زوای با درازای ۴/۵ سانتی‌متر و قورباغه‌ی بینی‌بیلچه‌ای خال‌دار با درازای ۷/۶ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی قورباغه‌های پوزه‌بیلچه‌ای به‌شمار می‌روند. از این خانواده تنها ۹ گونه به‌جای مانده که در این نوشته با ۴ گونه‌ی آنان آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغه‌ها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان است. دوزیستان جانورانی خونسرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
قورباغه‌ها خونسرد هستند، به‌گونه‌ای که درجه‌ی دمای بدن آنان، همانند درجه‌ی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدن‌شان سرد می‌شود، آفتاب می‌گیرند تا گرم شوند و زمانی که بدن‌شان بیش از اندازه گرم می‌شود، به درون آب می‌روند تا خنک شوند. قورباغه‌ها در آب تخم‌گذاری می‌کنند. تخم‌های آنان درون لایه‌ای از ماده‌ای ژلاتینی جای گرفته‌اند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون می‌آورد، مانند ماهیان باله دارد. او می‌تواند با باله‌ها و دُم بلندش شنا کند. قورباغه‌ی نابالغ از راه آبشش دم‌وبازدم انجام می‌دهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمی‌آید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد می‌کنند. سپس شش‌ها بزرگ می‌شوند و قورباغه‌ی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، می‌تواند دم‌وبازدم انجام داده و کم‌کم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاه‌تر می‌شود تا این‌که قورباغه‌ی جوان همانند قورباغه‌های بالغ می‌شود.
قورباغه‌ها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبنده‌ی درازی دارند. درازای این زبان کم‌وبیش یک سوم درازای بدن آن‌هاست. زبان قورباغه‌ها به‌جای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب می‌کنند و با آن حشرات را شکار می‌کنند. زبان نیرومند آنان می‌تواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغه‌ها دندان‌هایی به‌نام وومرین دارند که در آرواره‌ی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندان‌های آرواره‌ی بالایی کم‌توانند، آرواره‌ی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغه‌ها نمی‌توانند خوراک را بجوند. آنان این دندان‌ها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار به‌کارگیری می‌کنند و سپس خوراک را یک‌جا فرو می‌برند. قورباغه‌ها گوش بیرونی ندارند. به‌جای آن تمپانوم یا طبل‌گوش یا پرده‌گوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موج‌های صدا پرده‌گوش را می‌لرزاند، سپس پرده‌گوش موج‌ها را به گوش میانی و گوش میانی موج‌ها را به مغز می‌رساند.
قورباغه‌های نر دارای کیسه‌های صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آن‌که این کیسه‌ها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر می‌شوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده می‌شود. به‌کارگیری کیسه‌ی صدا بدین گونه است که قورباغه‌ی نر هوا را فرو برده و سوراخ‌های بینی و دهان خود را می‌بندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و شش‌های خود پس و پیش می‌کند. زمانی صدا پدید می‌آید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آن‌ها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز می‌خواند، کیسه‌های صدا همانند یک تشدیدگر کار می‌کند و توان صدای قورباغه را افزایش می‌دهد.
قورباغه‌ها و وزغ‌ها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونی‌هایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغه‌ها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آب‌ها زندگی می‌کنند. ولی بیشتر وزغ‌ها پوستی ناهموار، خشک و زگیل‌مانند دارند و بیشتر خشکی‌زی هستند. قورباغه‌ها دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی به‌جای راه رفتن، می‌جهند. ولی وزغ‌ها دست‌ها و پاهایی هم‌اندازه دارند، از همین روی به‌جای پریدن، راه می‌روند. بیشتر قورباغه‌ها انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند، ولی وزغ‌ها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغه‌ها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین می‌آیند. برخی نیز دالان‌ساز هستند و در زیر زمین زندگی می‌کنند و تنها برای زادآوری به روی زمین می‌آیند. گروهی از قورباغه‌ها زهرآگین هستند، به‌گونه‌ای که برخی از آنان از زهرآگین‌ترین جانوران خشکی‌زی زمین به‌شمار می‌روند.
سرده‌ی پوزه‌بیلچه‌ای‌ها Hemisus
نام: قورباغه‌ی بینی‌بیلچه‌ای گینه Guinea shovelnose frog
نام علمی: Hemisus guineensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های دشت نمناک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، گرم‌دشت‌های خشک و نمناک، درختچه‌زارهای خشک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، سبزه‌زارهای دشت خشک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، مرداب‌های آب شیرین، آبگیرها و جنگل‌های پیشین ویران شده‌ی کشورهای سنگال، گینه‌ی بیسائو، گینه، سیرالئون، لیبریا، ساحل عاج، غنا، بنین، نیجریه، کامرون، چاد، جمهوری دموکراتیک کنگو، اوگاندا، کنیا، تانزانیا، مالاوی، موزامبیک، شمال آفریقای جنوبی، زیمباوه، زامبیا و آنگولا در زیر صحرای بزرگ آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۴/۶ تا ۴/۸ سانتی‌متر
نگاره: Rrommel
نام: قورباغه‌ی بینی‌بیلچه‌ای خال‌دار Spotted shovelnose frog
نام علمی: Hemisus guttatus
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌های خشک و نمناک، درختچه‌زارها و سبزه‌زارهای معتدل، رودها، باتلاق‌ها، دریاچه‌ها و مرداب‌های آب شیرین، کانال‌ها و جوی‌های جنوب استان امپومالانگا و مرکز و شرق استان کوازولو-ناتال در شرق کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵/۱ سانتی‌متر برای نرها و ۷/۶ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Dylan Leonard
(آشنایی بیشتر با قورباغه‌ی بینی‌بیلچه‌ای خال‌دار)
نام: قورباغه‌ی بینی‌بیلچه‌ای مرمری Marbled shovelnose frog
نام علمی: Hemisus marmoratus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های خشک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، جنگل‌های دشت نمناک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، گرم‌دشت‌های خشک و نمناک، درختچه‌زارهای نمناک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، سبزه‌زارهای بلندی‌های گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، باتلاق‌ها، دریاچه‌ها و مرداب‌های آب شیرین و کشت‌زارهای کشورهای سنگال، گامبیا، گینه‌ی بیسائو، بورکینافاسو، غنا، توگو، بنین، نیجریه، کامرون، چاد، جمهوری آفریقای مرکزی، غرب اتیوپی، غرب اریتره، جنوب سومالی، کنیا، تانزانیا، مالاوی، موزامبیک، سوازیلند، شمال شرقی آفریقای جنوبی، زیمباوه، زامبیا و نامیبیا در زیر صحرای بزرگ آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۲ تا ۳/۴ سانتی‌متر برای نرها و ۳/۷ تا ۴/۹ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Nick Evans
نام: قورباغه‌ی بینی‌بیلچه‌ای دریاچه‌ی زوای Lake Zwai shovelnose frog
نام علمی: Hemisus microscaphus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های خشک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، گرم‌دشت‌های خشک، سبزه‌زارهای بلندی‌های گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، رودها، باتلاق‌ها، چشمه‌ها و مرداب‌های آب شیرین و جنگل‌های پیشین ویران شده‌ی کشور اتیوپی در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۹ تا ۳/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۳/۶ تا ۴/۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: R. Kerney and B. Zimkus
بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین
