خانواده‌ی قورباغه‌های سرجعبه‌ای Pyxicephalidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی نوغوک‌سانیان، از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان قورباغه‌های رودخانه‌ای، خزه‌ای، کاکو، جویباری، شنی و سرجعبه‌ای را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی قورباغه‌های سرجعبه‌ای تنها در زیر صحرای بزرگ آفریقا یافت می‌شوند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی هموار، چشمانی درشت با مردمک افقی و دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. بیشتر گونه‌های این خانواده خشکی‌زی هستند، هرچند گونه‌های نیمه درختی و نیمه‌دالان‌ساز نیز در میان آنان یافت می‌شود. قورباغه‌ی خزه‌ای چابک با درازای ۱/۶ سانتی‌متر و گاوغوک آفریقایی با درازای ۲۴/۵ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی قورباغه‌های سرجعبه‌ای به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی قورباغه‌های سرجعبه‌ای می‌پردازد با ۱۹ گونه (از ۳۸ گونه) آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغه‌ها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان است. دوزیستان جانورانی خون‌سرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
قورباغه‌ها خونسرد هستند، به‌گونه‌ای که درجه‌ی دمای بدن آنان، همانند درجه‌ی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدن‌شان سرد می‌شود، آفتاب می‌گیرند تا گرم شوند و زمانی که بدن‌شان بیش از اندازه گرم می‌شود، به درون آب می‌روند تا خنک شوند. قورباغه‌ها در آب تخم‌گذاری می‌کنند. تخم‌های آنان درون لایه‌ای از ماده‌ای ژلاتینی جای گرفته‌اند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون می‌آورد، مانند ماهیان باله دارد. او می‌تواند با باله‌ها و دُم بلندش شنا کند. قورباغه‌ی نابالغ از راه آبشش دم‌وبازدم انجام می‌دهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمی‌آید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد می‌کنند. سپس شش‌ها بزرگ می‌شوند و قورباغه‌ی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، می‌تواند دم‌وبازدم انجام داده و کم‌کم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاه‌تر می‌شود تا این‌که قورباغه‌ی جوان همانند قورباغه‌های بالغ می‌شود.
قورباغه‌ها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبنده‌ی درازی دارند. درازای این زبان کم‌وبیش یک سوم درازای بدن آن‌هاست. زبان قورباغه‌ها به‌جای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب می‌کنند و با آن حشرات را شکار می‌کنند. زبان نیرومند آنان می‌تواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغه‌ها دندان‌هایی به‌نام وومرین دارند که در آرواره‌ی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندان‌های آرواره‌ی بالایی کم‌توانند، آرواره‌ی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغه‌ها نمی‌توانند خوراک را بجوند. آنان این دندان‌ها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار به‌کارگیری می‌کنند و سپس خوراک را یک‌جا فرو می‌برند. قورباغه‌ها گوش بیرونی ندارند. به‌جای آن تمپانوم یا طبل‌گوش یا پرده‌گوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موج‌های صدا پرده‌گوش را می‌لرزاند، سپس پرده‌گوش موج‌ها را به گوش میانی و گوش میانی موج‌ها را به مغز می‌رساند.
قورباغه‌های نر دارای کیسه‌های صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آن‌که این کیسه‌ها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر می‌شوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده می‌شود. به‌کارگیری کیسه‌ی صدا بدین گونه است که قورباغه‌ی نر هوا را فرو برده و سوراخ‌های بینی و دهان خود را می‌بندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و شش‌های خود پس و پیش می‌کند. زمانی صدا پدید می‌آید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آن‌ها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز می‌خواند، کیسه‌های صدا همانند یک تشدیدگر کار می‌کند و توان صدای قورباغه را افزایش می‌دهد. 
قورباغه‌ها و وزغ‌ها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونی‌هایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغه‌ها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آب‌ها زندگی می‌کنند. ولی بیشتر وزغ‌ها پوستی ناهموار، خشک و زگیل‌مانند دارند و بیشتر خشکی‌زی هستند. قورباغه‌ها دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی به‌جای راه رفتن، می‌جهند. ولی وزغ‌ها دست‌ها و پاهایی هم‌اندازه دارند، از همین روی به‌جای پریدن، راه می‌روند. بیشتر قورباغه‌ها انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند، ولی وزغ‌ها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغه‌ها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین می‌آیند. برخی نیز دالان‌ساز هستند و در زیر زمین زندگی می‌کنند و تنها برای زادآوری به روی زمین می‌آیند. گروهی از قورباغه‌ها زهرآگین هستند، به‌گونه‌ای که برخی از آنان از زهرآگین‌ترین جانوران خشکی‌زی زمین به‌شمار می‌روند.

زیرخانواده‌ی Cacosterninae
سرده‌ی قورباغه‌های رودخانه‌ای Amietia

نام: قورباغه‌ی رودخانه‌ای آنگولا Angola river frog
نام علمی: Amietia angolensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزه‌زارها، گرم‌دشت‌ها، لبه‌ی جنگل‌ها و آبگیرهای کشورهای آفریقای جنوبی، آنگولا، بوتسوانا، بوروندی، اریتره، اتیوپی، کنیا، لسوتو، مالاوی، موزامبیک، نامیبیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، رواندا، سوازیلند، تانزانیا، اوگاندا، زامبیا و زیمبیا در شرق، مرکز و جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۸ تا ۹ سانتی‌متر
نگاره: Nick Evans

نام: قورباغه‌ی رودخانه‌ای دلالاند Delalande's river frog
نام علمی: Amietia delalandii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌ها، سبزه‌زارها، لبه‌ی جنگل‌ها و کرانه‌های رودهای کشورهای لسوتو، آفریقای جنوبی، موزامبیک، مالاوی و زیمبابوه در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵/۸ سانتی‌متر برای نرها و ۸/۳ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Tyrone James Ping

نام: قورباغه‌ی رودخانه‌ای دماغه Cape river frog
نام علمی: Amietia fuscigula
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌ها، درختچه‌زارها، سبزه‌زارها، کشت‌زارها، رودها، باتلاق‌ها، دریاچه‌های آب شیرین، مرداب‌ها و چشمه‌های کشورهای لسوتو، سوازیلند، جنوب نامیبیا و استان‌های کِیپ غربی و کِیپ شرقی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱۲/۵ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

نام: قورباغه‌ی رودخانه‌ای فن دایک Van Dijk's river frog
نام علمی: Amietia vandijki
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، درختچه‌زارهای مدیترانه‌ای و رودهای استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵/۴ سانتی‌متر برای نرها و ۵/۶ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Will Matthee

نام: قورباغه‌ی رودخانه‌ای د ویته De Witte's river frog
نام علمی: Amietia wittei
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزه‌زارهای کوهستانی کشور کنیا، شمال تانزانیا و اوگاندا در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۸/۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Matthieu Berroneau

سرده‌ی Anhydrophryne

نام: قورباغه‌ی خزه‌ای هیوئیت Hewitt's moss frog
نام علمی: Anhydrophryne hewitti
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی استان کوازولو-ناتال کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Nick Evans

نام: قورباغه‌ی خزه‌ای گونگونی Ngongoni moss frog
نام علمی: Anhydrophryne ngongoniensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی و سبزه‌زارهای بلندی‌های استان کوازولو-ناتال کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱/۶ تا ۱/۸ سانتی‌متر
نگاره: Oliver Angus

نام: قورباغه‌ی هاگزبک Hogsback frog
نام علمی: Anhydrophryne rattrayi
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: لبه‌ی جنگل‌های استان کِیپ شرقی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۱ سانتی‌متر
نگاره: Theo Busschau

سرده‌ی قورباغه‌های خزه‌ای Arthroleptella

نام: قورباغه‌ی خزه‌ای چابک Lightfoot's moss frog
نام علمی: Arthroleptella lightfooti
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، درختچه‌زارهای مدیترانه‌ای و رودهای جنوب غربی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱/۶ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

نام: قورباغه‌ی خزه‌ای زبر Rough moss frog
نام علمی: Arthroleptella rugosa
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی جنوب غربی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱/۲ تا ۱/۴ سانتی‌متر برای نرها و ۱/۶ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Tyrone James Ping

نام: قورباغه‌ی خزه‌ای د ویلیه De Villiers' moss frog
نام علمی: Arthroleptella villiersi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای مدیترانه‌ای، رودها و کشت‌زارهای جنوب غربی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۲ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

سرده‌ی کاکوها Cacosternum

نام: کاکو معمولی Common caco
نام علمی: Cacosternum boettgeri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌ها، درختچه‌زارها، سبزه‌زارها، دریاچه‌ها و مرداب‌های آب شیرین، آبگیرها، کشت‌زارها، چراگاه‌ها و باغ‌های روستایی کشورهای بوتسوانا، اتیوپی، کنیا، لسوتو، موزامبیک، نامیبیا، رواندا، آفریقای جنوبی، اسواتینی، تانزانیا، زامبیا و زیمباوه در شرق و جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲ تا ۳ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

نام: کاکو دماغه Cape caco
نام علمی: Cacosternum capense
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای مدیترانه‌ای، سبزه‌زارهای دشت خشک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، مرداب‌های آب شیرین، کشت‌زارها، چراگاه‌ها و کانال‌های جنوب غربی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۹ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

نام: کاکو ناماکا Namaqua caco
نام علمی: Cacosternum namaquense
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای خشک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، رودها، مرداب‌ها و چشمه‌های آب شیرین و منطقه‌های سنگی استان کِیپ شمالی کشور آفریقای جنوبی و نامیبیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۵ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

نام: کاکو برنزی Bronze caco
نام علمی: Cacosternum nanum
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌ها، درختچه‌زارها، سبزه‌زارها، خلنگزارها، کشت‌زارها، چراگاه‌ها، جنگل‌های ویران شده و منطقه‌های شهری کشورهای لسوتو، آفریقای جنوبی و جنوب موزامبیک در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱/۹ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

نام: کاکو کوهستانی Mountain caco
نام علمی: Cacosternum parvum
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، سبزه‌زارها، رودها، باتلاق‌ها، مرداب‌های آب شیرین، آبگیرها، کشت‌زارها و چراگاه‌های شرق کشور آفریقای جنوبی، شرق لسوتو و غرب سوازیلند در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱/۶ سانتی‌متر
نگاره: Alex Rebelo

نام: کاکو تخت Flat caco
نام علمی: Cacosternum platys
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای مدیترانه‌ای، سبزه‌زارها، رودها، مرداب‌های آب شیرین، کشت‌زارها، چراگاه‌ها، آبگیرها، با‌غ‌های روستایی و منطقه‌های شهری جنوب غربی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Tyrone James Ping

نام: کاکو راه‌راه Striped caco
نام علمی: Cacosternum striatum
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای مدیترانه‌ای، سبزه‌زارها، رودها، مرداب‌های آب شیرین، کشت‌زارها، چراگاه‌ها، آبگیرها، با‌غ‌های روستایی و منطقه‌های شهری جنوب غربی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۱ سانتی‌متر
نگاره: Nick Evans

سرده‌ی Microbatrachella

نام: ریزغوک Micro frog
نام علمی: Microbatrachella capensis
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای مدیترانه‌ای و تالاب‌های آب شیرین جنوب غربی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱/۵ تا ۱/۸ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

گونه‌های خانواده‌ی قورباغه‌های سرجعبه‌ای (بخش نخست) - (بخش دوم)

بن‌مایگان: wikipedia - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین