خانواده‌ی سفیدسمندران Proteidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی سمندرسانیان پیشرفته، از راسته‌ی دُم‌دارسانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. در این خانواده تنها ۲ سرده و ۹ گونه جای دارند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان سمندرهای مادپاپی معمولی و اولم یا سمندر سفید را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی سفیدسمندران در آمریکای شمالی و شبه‌جزیره‌ی بالکان در جنوب شرقی قاره‌ی اروپا زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی باریک و دراز، دُم باله‌ای بلند و فشرده و پاهایی کوتاه دارند. بیشتر آنان چهار انگشت در دست‌ها و چهار انگشت در پاهای‌شان دارند.
گونه‌های این خانواده همگی آبزی هستند. این جانوران هیچ‌گاه مرحله‌ی دگردیسی را به پایان نمی‌رسانند و برای همیشه لاروگونه و آبزی می‌مانند. آنان جانوری بالغ ولی نوزادمانند هستند و در پشت سرشان آبشش پَرمانندی دارند. گونه‌های خانواده‌ی سفیدسمندران می‌توانند اندام آسیب‌دیده یا جدا شده‌ی بدن خود را بازسازی کنند. سمندر واترداگ اسکامبیا با درازای ۱۱/۶ سانتی‌متر و سمندر مادپاپی معمولی با درازای ۳۳ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی سفیدسمندران به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۹ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و سمندرها: سمندر یا آتش‌خوار جانوری دوزیست از راسته‌ی دُم‌دارسانان است. دوزیستان جانورانی خون‌سرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شُش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
سمندرها بدنی باریک و دراز، دُمی بلند و پاهایی کوتاه با انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند. آنان از دُم خود برای پیشروی در آب بهره می‌برند. بیشتر سمندرها چهار انگشت در دست‌ها یا پاهای جلویی و پنج انگشت در پاها یا پاهای پشتی‌شان دارند. برخی از آنان انگشتان کمتری دارند و برخی نیز بدون پاهای پشتی‌شان هستند.
سمندرها بدنی همانند مارمولک‌ها دارند، ولی با آنان ناهمسان هستند. سمندرها دوزیست هستند، ولی مارمولک‌ها خزنده هستند. سمندرها دارای پوستی بدون پولک هستند، ولی مارمولک‌ها دارای پوستی پولک‌دار هستند. سمندرها پوستی نمناک دارند، ولی مارمولک‌ها پوستی خشک و زبر دارند. سمندرها در آب یا زیستگاه‌های نمناک زندگی می‌کنند، ولی مارمولک‌ها در زیستگاه‌های خشک زندگی می‌کنند. سمندرها چنگال و سوراخ گوش ندارند، ولی مارمولک‌ها دارای چنگال و سوراخ گوش هستند.
برخی از سمندرها بیشتر زندگانی خود را در آب زندگی می‌کنند، برخی همه‌ی زندگی بالغ خود را در خشکی سپری می‌کنند و برخی نیز در هر دو زیستگاه زندگی می‌کنند. سمندرهایی که همه‌ی زندگی خویش را در آب می‌گذرانند، از راه آبشش و سمندرهایی که در خشکی زندگی می‌کنند از راه شُش‌ها دم‌وبازدم انجام می‌دهند. برخی از سمندرهای خشکی‌زی شُش ندارند و از راه پوست و بافت پوششی دهان دم‌وبازدم انجام می‌دهند.
بیشتر سمندرها پوستی رنگارنگ و زهرآگین دارند. آنان غده‌هایی در پشت گردن یا دُم خود دارند که مایعی زهرآگین یا بدمزه از خود بیرون می‌دهند. رنگارنگی و پُررنگی این جانوران، هشداری به شکارگران است تا از آنان دوری کنند. برخی از سمندرها روی پاهای خود می‌ایستند و دُم خود را تکان می‌دهند و با این کار شکارگران را می‌ترسانند. سمندرها این توانایی را دارند که اندام‌های از دست رفته یا آسیب دیده‌ی خود را بازسازی کنند. برخی از سمندرها همانند بسیاری از مارمولک‌ها، رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و می‌اندازند. این جانوران می‌توانند دُم جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند.
بیشتر سمندرها در آب تخم‌گذاری می‌کنند و نوزادانی که سر از تخم بیرون می‌آورند تا پایان دگردیسی در آب می‌مانند. برخی از این نوزادان هیچ‌گاه مرحله‌ی دگردیسی را به پایان نمی‌رسانند و برای همیشه لاروگونه می‌مانند. آنان جانوری بالغ ولی نوزادمانند هستند و در پشت سرشان آبشش پَرمانندی دارند. برخی سمندرها در خشکی و در گودال‌های نمناک زیر درختان و سنگ‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. نوزادان این سمندرها مرحله‌ی لاروی ندارند و همانند سمندری کامل، ولی کوچک سر از تخم بیرون می‌آورند. شمار کمی از سمندرها نیز زنده‌زا هستند.

سرده‌ی سمندران واتِرداگ (سگ آبی) و مادپاپی (سگ گِلی) Necturus

نام: واترداگ آلاباما Alabama waterdog
نام علمی: Necturus alabamensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای ایالت آلاباما در جنوب شرقی کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰ تا ۱۳ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۱۵ تا ۲۲ سانتی‌متر)
نگاره: Richard Bartlett

نام: واترداگ غربی Western waterdog
نام علمی: Necturus beyeri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای ایالت‌های آلاباما، لوئیزیانا، می‌سی‌سی‌پی و تگزاس در جنوب شرقی کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۳/۴ سانتی‌متر برای نرها و ۱۲/۱ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم به درازای ۶/۸ سانتی‌متر برای نرها و ۶/۶ سانتی‌متر برای ماده‌ها (بدن به درازای ۱۸/۴ سانتی‌متر برای نرها و ۱۷/۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها)
نگاره: Mike Graziano

نام: واترداگ نیوس Neuse River waterdog
نام علمی: Necturus lewisi
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای ایالت کارولینای شمالی در شرق کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۹ تا ۱۷ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۱۶/۵ تا ۲۸ سانتی‌متر)
نگاره: Max Seldes

نام: واترداگ رودخانه‌ی سرخ Red River waterdog
نام علمی: Necturus louisianensis
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رود سرخ در جنوب شرقی ایالت کانزاس، جنوب میزوری، شمال شرقی اکلاهما، آرکانزاس و شمال مرکز لوئیزیانا در مرکز و جنوب کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: -
نگاره: Mike Graziano

نام: مادپاپی معمولی Common mudpuppy
نام علمی: Necturus maculosus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها، جویبارها، دریاچه‌ها و آبگیرهای جنوب استان‌های منیتوبا، انتاریو و کبک در جنوب کانادا و نیمه‌ی شرقی کشور آمریکا (به‌جز ایالت‌های کرانه‌ای) در آمریکای شمالی
اندازه: بدن به درازای ۲۰ تا ۳۳ (گاه ۴۳/۵) سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از یک دوم درازای بدن
نگاره: Mike Graziano

نام: واترداگ آپالاچیکولا Apalachicola waterdog
نام علمی: Necturus moleri
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای جنوب شرقی ایالت آلاباما، شمال غربی فلوریدا و جنوب غربی تا شمال مرکز جورجیا در جنوب شرقی کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۲/۶ سانتی‌متر برای نرها و ۱۰/۲ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم به درازای ۷/۳ سانتی‌متر برای نرها و ۶/۳ سانتی‌متر برای ماده‌ها (بدن به درازای ۱۷/۳ سانتی‌متر)
نگاره: Tyler Brock

نام: واترداگ اسکامبیا Escambia waterdog
نام علمی: Necturus mounti
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای جنوب ایالت آلاباما و شمال غربی فلوریدا در جنوب شرقی کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: بدن به درازای ۱۱/۶ سانتی‌متر برای نرها و ۱۱ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم کوتاه‌تر از یک دوم درازای بدن
نگاره: Jake Scott

نام: واترداگ کوتوله Dwarf waterdog
نام علمی: Necturus punctatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای ایالت‌های جورجیا، کارولینای شمالی، کارولینای جنوبی و ویرجینیا در جنوب شرقی کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: بدن به درازای ۱۱/۵ تا ۱۹ سانتی‌متر، دُم ۴۰ درصد درازای بدن
نگاره: Jake Scott

سرده‌ی Proteus

نام: اولم (سمندر سفید) Olm
نام علمی: Proteus anguinus
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارها و آبگیرهای غارهای رشته‌کوه آلپ دیناری در کشورهای ایتالیا، اسلوونی، کرواسی و بوسنی و هرزگوین در پیرامون دریای آدریاتیک در جنوب قاره‌ی اروپا
اندازه: بدن به درازای ۲۰ تا ۳۰ (گاه ۴۰) سانتی‌متر، دُم کوتاه
نگاره: Matthijs Hollanders
(آشنایی بیشتر با اولم (سمندر سفید))

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین