خانوادهی قورباغههای خاشاک Megophryidae، خانوادهای از زیرراستهی میانغوکسانیان، از راستهی بیدُمسانان و از ردهی دوزیستان هستند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان قورباغههای شاخدار بینیدراز و کوهی و وزغهای شاخدار برمهای و ملاکا را نام برد. گونههای خانوادهی قورباغههای خاشاک در جنوب و جنوب شرقی قارهی آسیا زندگی میکنند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی هموار، چشمانی درشت با مردمک عمودی و دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. همچنین برخی از گونهها برجستگیهایی شاخمانند در بالای چشمهای خود دارند. گونههای این خانواده همگی خشکیزی و شبزی هستند. آنان جهندههایی کمتوانند، از همین روی بیشتر راه میروند. وزغ لاشبرگ سیاه و سفید با درازای ۳/۳ سانتیمتر و وزغ شاخدار برمهای با درازای ۱۳/۷ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی قورباغههای خاشاک بهشمار میروند. در این نوشته که به بخش نخست خانوادهی قورباغههای خاشاک میپردازد با ۱۸ گونه (از ۳۷ گونه) آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغهها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راستهی بیدُمسانان است. دوزیستان جانورانی خونسرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای میگیرند. بیشتر دوزیستان تخمگذارند. نوزادی که از تخم بیرون میآید لارو نامیده میشود. لاروها گام به گام و با فرآیندی بهنام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون میشوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی میکنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه ششها و پوست خود دموبازدم انجام میدهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمیتوانند دموبازدم انجام دهند، پس میمیرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگهای خونی زیر پوست میرود و رگها نیز اکسیژن را به بخشهای گوناگون بدن میرسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نامهای غدههای موکوسی، غدههای دانهدار و غدههای لولهای هستند. غدههای موکوسی پوست را نمناک نگاه میدارند. غدههای دانهدار از پوست زهر تراوش میکنند و غدههای لولهای از پوست مادهای چسبناک تراوش میکنند. مادهی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفتگیری کاربرد دارد.
قورباغهها خونسرد هستند، بهگونهای که درجهی دمای بدن آنان، همانند درجهی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدنشان سرد میشود، آفتاب میگیرند تا گرم شوند و زمانی که بدنشان بیش از اندازه گرم میشود، به درون آب میروند تا خنک شوند. قورباغهها در آب تخمگذاری میکنند. تخمهای آنان درون لایهای از مادهای ژلاتینی جای گرفتهاند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون میآورد، مانند ماهیان باله دارد. او میتواند با بالهها و دُم بلندش شنا کند. قورباغهی نابالغ از راه آبشش دموبازدم انجام میدهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمیآید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد میکنند. سپس ششها بزرگ میشوند و قورباغهی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، میتواند دموبازدم انجام داده و کمکم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاهتر میشود تا اینکه قورباغهی جوان همانند قورباغههای بالغ میشود.
قورباغهها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبندهی درازی دارند. درازای این زبان کموبیش یک سوم درازای بدن آنهاست. زبان قورباغهها بهجای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب میکنند و با آن حشرات را شکار میکنند. زبان نیرومند آنان میتواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغهها دندانهایی بهنام وومرین دارند که در آروارهی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندانهای آروارهی بالایی کمتوانند، آروارهی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغهها نمیتوانند خوراک را بجوند. آنان این دندانها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار بهکارگیری میکنند و سپس خوراک را یکجا فرو میبرند. قورباغهها گوش بیرونی ندارند. بهجای آن تمپانوم یا طبلگوش یا پردهگوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موجهای صدا پردهگوش را میلرزاند، سپس پردهگوش موجها را به گوش میانی و گوش میانی موجها را به مغز میرساند.
قورباغههای نر دارای کیسههای صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آنکه این کیسهها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر میشوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده میشود. بهکارگیری کیسهی صدا بدین گونه است که قورباغهی نر هوا را فرو برده و سوراخهای بینی و دهان خود را میبندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و ششهای خود پس و پیش میکند. زمانی صدا پدید میآید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آنها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز میخواند، کیسههای صدا همانند یک تشدیدگر کار میکند و توان صدای قورباغه را افزایش میدهد.
قورباغهها و وزغها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونیهایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغهها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آبها زندگی میکنند. ولی بیشتر وزغها پوستی ناهموار، خشک و زگیلمانند دارند و بیشتر خشکیزی هستند. قورباغهها دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی بهجای راه رفتن، میجهند. ولی وزغها دستها و پاهایی هماندازه دارند، از همین روی بهجای پریدن، راه میروند. بیشتر قورباغهها انگشتانی پردهدار برای شنا کردن دارند، ولی وزغها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغهها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین میآیند. برخی نیز دالانساز هستند و در زیر زمین زندگی میکنند و تنها برای زادآوری به روی زمین میآیند. گروهی از قورباغهها زهرآگین هستند، بهگونهای که برخی از آنان از زهرآگینترین جانوران خشکیزی زمین بهشمار میروند.
زیرخانوادهی Leptobrachiinae
سردهی وزغهای بیلپای شرقی Leptobrachium
نام: وزغ خاردار بنفش Taosze spiny toad
نام علمی: Leptobrachium boringii
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای معتدل، سبزهزارها، کشتزارها و باغهای روستایی استانهای سیچوآن، گوئیژو و هونآن در جنوب کشور چین در شرق قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۵ سانتیمتر برای نرها و ۶/۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Alan Yip
نام: وزغ خاردار آیلائو Ailao spiny toad
نام علمی: Leptobrachium ailaonicum
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری و رودهای استان یوننان در جنوب کشور چین و استان لائو کای در شمال ویتنام در شرق قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۱ تا ۷/۶ سانتیمتر
نگاره: A. V. Pham
نام: قورباغهی لاشبرگ دشت Lowland Litter Frog
نام علمی: Leptobrachium abbotti
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای کشورهای برونئی، مالزی و اندونزی در جزیرهی کالیمانتان در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۵ سانتیمتر برای نرها و ۹/۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Paul
نام: وزغ خاردار پاپ Pope's spiny toad
نام علمی: Leptobrachium liui
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای استانهای جهجیانگ، فوجیآن، گوانگدونگ، جیانگشی و هونآن و منطقهی خودگردان گوانگشی در جنوب کشور چین در شرق قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۶/۸ تا ۹ سانتیمتر
نگاره: Wing Him Lee
نام: وزغ بیلپای چشمسفید White-eyed Spadefoot Toad
نام علمی: Leptobrachium leucops
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای ابر همیشهسبز کوهستانی استانهای لام دونگ و خان هوا در جنوب کشور ویتنام در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳/۹ تا ۴/۵ سانتیمتر برای نرها و ۳/۹ تا ۴/۱ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: WWF-Vietnam
نام: وزغ بیلپای تای Thai spadefoot toad
نام علمی: Leptobrachium hendricksoni
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری، رودها، مردابهای آب شیرین، کشتزارها و جنگلهای پیشین ویران شدهی کشورهای مالزی و تایلند در شبهجزیرهی مالایی، ایالت ساراواک مالزی در جزیرهی بورنئو و جزیرهی سوماترای اندونزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳/۹ تا ۴/۸ سانتیمتر برای نرها و ۵/۲ تا ۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Jeremy Squire
نام: وزغ بیلپای جاوهای Java spadefoot toad
نام علمی: Leptobrachium hasseltii
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی دشت و کوهستانی جزیرههای جاوه، مادورا و سوندای کوچک و گروهجزیرهی کانگین وابسته به کشور اندونزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتیمتر برای نرها و ۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: -
نام: وزغ چشمدورنگ جنوبی Southern Bicolor-eyed Toadfrog
نام علمی: Leptobrachium smithi
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای استان ترانگ در جنوب کشور تایلند، جنوب میانمار و استانهای ساینیابولی و وینتیان کشور لائوس در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳/۶ تا ۶/۸ سانتیمتر برای نرها و ۵ تا ۷/۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Rushen
نام: وزغ چشمدورنگ راکاین Rakhine Bicolor-eyed Toadfrog
نام علمی: Leptobrachium rakhinense
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی همیشهسبز رشتهکوه راکاین در کشور میانمار، ایالت مگالایا در شمال شرقی هند و بنگلادش در جنوب و جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۴/۸ تا ۵/۷ سانتیمتر برای نرها و ۵/۸ تا ۶/۶ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Makunda Nature Club
نام: وزغ بیلپای ویتنام Vietnam Spadefoot Toad
نام علمی: Leptobrachium pullum
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها و رودهای استانهای گیا لای و لام دونگ کشور ویتنام و استانهای چومپفون، لوئی، ناکون سی تاممارات، پهانگ نگا، پراچواپ خیری خان و ترانگ کشور تایلند در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۴/۴ تا ۵/۲ سانتیمتر
نگاره: Gary Stephenson
نام: وزغ بیلپای سنگاپور Singapore Spadefoot Toad
نام علمی: Leptobrachium nigrops
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، باتلاقها و رودهای جنوب کشور تایلند و مالزی و سنگاپور در شبهجزیرهی مالزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۲/۸ تا ۳/۷ سانتیمتر برای نرها و ۳/۹ تا ۴/۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Steven Wong
نام: وزغ بیلپای کوهی Mountain spadefoot toad
نام علمی: Leptobrachium montanum
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای زیرکوهستانی و کوهستانی بخش کالیمانتان کشور اندونزی، ایالتهای صباح و ساراواک مالزی و بخشهایی از کشور برونئی در جزیرهی بورنئو در جنوب شرقی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۵/۶ تا ۵/۷ سانتیمتر برای نرها و ۴/۹ تا ۷/۲ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: David Nelson
نام: وزغ بیلپای لائوس Laos Spadefoot Toad
نام علمی: Leptobrachium masatakasatoi
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای همیشهسبز استان هوافان در شمال شرقی کشور لائوس و استان سون لا در شمال غربی ویتنام در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۵/۳ تا ۵/۹ سانتیمتر برای نرها و ۵/۵ تا ۶/۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Angus McNab
سردهی وزغهای آسیایی Leptolalax
نام: وزغ آسیایی مالزیایی Malaysian Asian toad
نام علمی: Leptolalax heteropus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری، جنگلهای کوهستانی نمناک و رودهای کشور مالزی و جنوب تایلند در شبهجزیرهی مالایی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۲/۴ تا ۲/۹ سانتیمتر برای نرها و ۳/۲ تا ۳/۶ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Kurt (Orionmystery) G
نام: وزغ آسیایی ماتانگ Matang Asian Toad
نام علمی: Leptolalax gracilis
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری، جنگلهای کوهستانی نمناک و رودهای کشور برونئی، ایالت ساراواک مالزی و بخش کالیمانتان اندونزی در جزیرهی بورنئو در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳/۴ تا ۳/۹ سانتیمتر برای نرها و ۴/۲ تا ۴/۹ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Dash Huang
نام: وزغ آسیایی تائو Thao Asian toad
نام علمی: Leptolalax pelodytoides
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای منطقهی تپههای کارِن در ایالت کایا در شرق کشور میانمار در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۲/۸ تا ۳/۲ سانتیمتر برای نرها و ۳/۶ تا ۳/۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: WildCreatures Asia
نام: وزغ لاشبرگ سیاه و سفید Black-and-white Litter Toad
نام علمی: Leptolalax melanoleucus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای استانهای رانونگ، سورات تانی و کانتچانابوری در جنوب و غرب کشور تایلند در در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۲/۷ تا ۲/۹ سانتیمتر برای نرها و ۳/۳ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Psumuseum
نام: وزغ آسیایی یوننان Yunnan Asian toad
نام علمی: Leptolalax ventripunctatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری و رودهای استان یوننان کشور چین، استان فونگسالی لائوس و استان تای گوین ویتنام در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۲/۷ سانتیمتر برای نرها و ۴/۸ تا ۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Apus wd
گونههای خانوادهی قورباغههای خاشاک (بخش نخست) - (بخش دوم)
بنمایگان: wikipedia - animaldiversity - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین