خانوادهی وزغهای آبی کلاهپوش Calyptocephalellidae، خانوادهای از زیرراستهی نوغوکسانیان، از راستهی بیدُمسانان و از ردهی دوزیستان هستند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان وزغ آبی کلاهپوش را نام برد. گونههای خانوادهی وزغهای آبی کلاهپوش در آمریکای جنوبی و تنها در مرکز کشور شیلی یافت میشوند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی ناهموار، چشمانی درشت با مردمک عمودی و دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. همچنین این وزغها انگشتانی پردهدار برای شنا کردن دارند. گونههای این خانواده همگی آبزی یا نیمهآبزی هستند. این جانوران، وزغ راستین نیستند و ویژگیهای یک وزغ را نیز ندارند؛ قورباغههایی هستند وزغمانند که پوست آنان را زگیل پوشانده است. وزغ دروغین کوهستان شیلی با درازای ۷/۱ سانتیمتر و وزغ آبی کلاهپوش با درازای ۳۲ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی وزغهای آبی کلاهپوش بهشمار میروند. از این خانواده تنها ۵ گونه بهجای مانده که در این نوشته با ۴ گونهی آنان آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغهها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راستهی بیدُمسانان است. دوزیستان جانورانی خونسرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای میگیرند. بیشتر دوزیستان تخمگذارند. نوزادی که از تخم بیرون میآید لارو نامیده میشود. لاروها گام به گام و با فرآیندی بهنام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون میشوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی میکنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه ششها و پوست خود دموبازدم انجام میدهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمیتوانند دموبازدم انجام دهند، پس میمیرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگهای خونی زیر پوست میرود و رگها نیز اکسیژن را به بخشهای گوناگون بدن میرسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نامهای غدههای موکوسی، غدههای دانهدار و غدههای لولهای هستند. غدههای موکوسی پوست را نمناک نگاه میدارند. غدههای دانهدار از پوست زهر تراوش میکنند و غدههای لولهای از پوست مادهای چسبناک تراوش میکنند. مادهی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفتگیری کاربرد دارد.
قورباغهها خونسرد هستند، بهگونهای که درجهی دمای بدن آنان، همانند درجهی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدنشان سرد میشود، آفتاب میگیرند تا گرم شوند و زمانی که بدنشان بیش از اندازه گرم میشود، به درون آب میروند تا خنک شوند. قورباغهها در آب تخمگذاری میکنند. تخمهای آنان درون لایهای از مادهای ژلاتینی جای گرفتهاند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون میآورد، مانند ماهیان باله دارد. او میتواند با بالهها و دُم بلندش شنا کند. قورباغهی نابالغ از راه آبشش دموبازدم انجام میدهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمیآید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد میکنند. سپس ششها بزرگ میشوند و قورباغهی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، میتواند دموبازدم انجام داده و کمکم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاهتر میشود تا اینکه قورباغهی جوان همانند قورباغههای بالغ میشود.
قورباغهها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبندهی درازی دارند. درازای این زبان کموبیش یک سوم درازای بدن آنهاست. زبان قورباغهها بهجای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب میکنند و با آن حشرات را شکار میکنند. زبان نیرومند آنان میتواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغهها دندانهایی بهنام وومرین دارند که در آروارهی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندانهای آروارهی بالایی کمتوانند، آروارهی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغهها نمیتوانند خوراک را بجوند. آنان این دندانها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار بهکارگیری میکنند و سپس خوراک را یکجا فرو میبرند. قورباغهها گوش بیرونی ندارند. بهجای آن تمپانوم یا طبلگوش یا پردهگوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موجهای صدا پردهگوش را میلرزاند، سپس پردهگوش موجها را به گوش میانی و گوش میانی موجها را به مغز میرساند.
قورباغههای نر دارای کیسههای صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آنکه این کیسهها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر میشوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده میشود. بهکارگیری کیسهی صدا بدین گونه است که قورباغهی نر هوا را فرو برده و سوراخهای بینی و دهان خود را میبندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و ششهای خود پس و پیش میکند. زمانی صدا پدید میآید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آنها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز میخواند، کیسههای صدا همانند یک تشدیدگر کار میکند و توان صدای قورباغه را افزایش میدهد.
قورباغهها و وزغها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونیهایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغهها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آبها زندگی میکنند. ولی بیشتر وزغها پوستی ناهموار، خشک و زگیلمانند دارند و بیشتر خشکیزی هستند. قورباغهها دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی بهجای راه رفتن، میجهند. ولی وزغها دستها و پاهایی هماندازه دارند، از همین روی بهجای پریدن، راه میروند. بیشتر قورباغهها انگشتانی پردهدار برای شنا کردن دارند، ولی وزغها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغهها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین میآیند. برخی نیز دالانساز هستند و در زیر زمین زندگی میکنند و تنها برای زادآوری به روی زمین میآیند. گروهی از قورباغهها زهرآگین هستند، بهگونهای که برخی از آنان از زهرآگینترین جانوران خشکیزی زمین بهشمار میروند.
سردهی کلاهپوشها Calyptocephalella
نام: وزغ آبی کلاهپوش (گاوغوک کلاهپوش شیلیایی یا وزغ دهانپهن) Helmeted water toad
(وزغ آبی کلاهپوش دومین قورباغهی بزرگ جهان پس از قورباغهی جالوت است.)
نام علمی: Calyptocephalella gayi
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: دریاچهها، آبگیرها و رودهای منطقههای مرکزی کشور شیلی در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم، بدن به درازای ۱۵/۵ سانتیمتر برای نرها و ۳۲ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Gabriel Cartes
سردهی وزغهای دروغین Telmatobufo
نام: وزغ دروغین کوهستان پلادو Pelado mountains false toad
نام علمی: Telmatobufo australis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای معتدل استانهای بالدیبیا و اوسورنو در مرکز کشور شیلی در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۴ تا ۷/۷ سانتیمتر
نگاره: Bernardo Segura
نام: وزغ دروغین کوهستان بولوک Bullock's mountains false toad
نام علمی: Telmatobufo bullocki
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای معتدل منطقهی آرائوکانیا در مرکز کشور شیلی در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۶/۲ تا ۸/۳ سانتیمتر
نگاره: Felipe Rabanal
نام: وزغ دروغین کوهستان شیلی Chile mountains false toad
نام علمی: Telmatobufo venustus
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای معتدل منطقههای مائوله و بیوبیو در مرکز کشور شیلی در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۷/۱ سانتیمتر
نگاره: Felipe Rabanal
بنمایگان: wikipedia - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین