خانواده‌ی سمندران آسیایی Hynobiidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی سمندرسانیان بدوی، از راسته‌ی دُم‌دارسانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان سمندرهای اوئیتا، ازو، کوری، رنگی کهربا و جویباری ایرانی را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی سمندران آسیایی در قاره‌ی آسیا و بخش اروپایی کشور روسیه زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی باریک و دراز، دُمی بلند و پاهایی کوتاه دارند. همچنین آنان شیارهای دنده‌ای یا پهلویی دارند. بیشتر آنان چهار انگشت در دست‌ها و پنج انگشت در پاهای‌شان دارند. برخی از گونه‌های این خانواده شُش ندارند و از راه پوست و بافت پوششی دهان دم‌وبازدم انجام می‌دهند.
گونه‌های خانواده‌ی سمندران آسیایی می‌توانند اندام آسیب‌دیده یا جدا شده‌ی بدن خود را بازسازی کنند. بیشتر گونه‌های خانواده‌ی سمندران آسیایی خشکی‌زی هستند، هرچند گونه‌های آبزی نیز در میان آنان یافت می‌شود. سمندر کوچک تایوان با درازای ۸/۹ سانتی‌متر و سمندر جویباری ایرانی با درازای ۲۶/۸ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی سمندران آسیایی به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی سمندران آسیایی می‌پردازد با ۱۸ گونه (از ۳۶ گونه) آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و سمندرها: سمندر یا آتش‌خوار جانوری دوزیست از راسته‌ی دُم‌دارسانان است. دوزیستان جانورانی خون‌سرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شُش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
سمندرها بدنی باریک و دراز، دُمی بلند و پاهایی کوتاه با انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند. آنان از دُم خود برای پیشروی در آب بهره می‌برند. بیشتر سمندرها چهار انگشت در دست‌ها یا پاهای جلویی و پنج انگشت در پاها یا پاهای پشتی‌شان دارند. برخی از آنان انگشتان کمتری دارند و برخی نیز بدون پاهای پشتی‌شان هستند.
سمندرها بدنی همانند مارمولک‌ها دارند، ولی با آنان ناهمسان هستند. سمندرها دوزیست هستند، ولی مارمولک‌ها خزنده هستند. سمندرها دارای پوستی بدون پولک هستند، ولی مارمولک‌ها دارای پوستی پولک‌دار هستند. سمندرها پوستی نمناک دارند، ولی مارمولک‌ها پوستی خشک و زبر دارند. سمندرها در آب یا زیستگاه‌های نمناک زندگی می‌کنند، ولی مارمولک‌ها در زیستگاه‌های خشک زندگی می‌کنند. سمندرها چنگال و سوراخ گوش ندارند، ولی مارمولک‌ها دارای چنگال و سوراخ گوش هستند.
برخی از سمندرها بیشتر زندگانی خود را در آب زندگی می‌کنند، برخی همه‌ی زندگی بالغ خود را در خشکی سپری می‌کنند و برخی نیز در هر دو زیستگاه زندگی می‌کنند. سمندرهایی که همه‌ی زندگی خویش را در آب می‌گذرانند، از راه آبشش و سمندرهایی که در خشکی زندگی می‌کنند از راه شُش‌ها دم‌وبازدم انجام می‌دهند. برخی از سمندرهای خشکی‌زی شُش ندارند و از راه پوست و بافت پوششی دهان دم‌وبازدم انجام می‌دهند.
بیشتر سمندرها پوستی رنگارنگ و زهرآگین دارند. آنان غده‌هایی در پشت گردن یا دُم خود دارند که مایعی زهرآگین یا بدمزه از خود بیرون می‌دهند. رنگارنگی و پُررنگی این جانوران، هشداری به شکارگران است تا از آنان دوری کنند. برخی از سمندرها روی پاهای خود می‌ایستند و دُم خود را تکان می‌دهند و با این کار شکارگران را می‌ترسانند. سمندرها این توانایی را دارند که اندام‌های از دست رفته یا آسیب دیده‌ی خود را بازسازی کنند. برخی از سمندرها همانند بسیاری از مارمولک‌ها، رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و می‌اندازند. این جانوران می‌توانند دُم جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند.
بیشتر سمندرها در آب تخم‌گذاری می‌کنند و نوزادانی که سر از تخم بیرون می‌آورند تا پایان دگردیسی در آب می‌مانند. برخی از این نوزادان هیچ‌گاه مرحله‌ی دگردیسی را به پایان نمی‌رسانند و برای همیشه لاروگونه می‌مانند. آنان جانوری بالغ ولی نوزادمانند هستند و در پشت سرشان آبشش پَرمانندی دارند. برخی سمندرها در خشکی و در گودال‌های نمناک زیر درختان و سنگ‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. نوزادان این سمندرها مرحله‌ی لاروی ندارند و همانند سمندری کامل، ولی کوچک سر از تخم بیرون می‌آورند. شمار کمی از سمندرها نیز زنده‌زا هستند.

زیرخانواده‌ی Hynobiinae
سرده‌ی سمندرهای جویباری Batrachuperus

نام: سمندر کوهستانی چیالا Chiala mountain salamander
نام علمی: Batrachuperus karlschmidti
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای سبزه‌زارهای شمال غربی استان سیچوان، جنوب شرقی استان گانسو و شمال شرقی منطقه‌ی خودگردان تبت در کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۲۰ سانتی‌متر، دُم یک دوم درازای بدن
نگاره: Dr. Zeng

نام: سمندر کوهستانی چینی غربی Western Chinese mountain salamander
نام علمی: Batrachuperus pinchonii
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: نزدیک رودها و جویبارهای کوهستانی استان‌های یون‌نان و سیچوآن و منطقه‌ی خودگردان گوانگ‌شی در جنوب کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۸/۱ تا ۲۰/۴ سانتی‌متر برای نرها و ۱۵ تا ۱۸/۶ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم یک دوم درازای بدن
نگاره: Dr. Zeng

نام: سمندر جویباری آلپاین Alpine stream salamander
نام علمی: Batrachuperus tibetanus
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: تخته‌سنگ‌ها و جویبارهای کوهستانی شمال غربی استان سیچوآن، جنوب شرقی گانسو، جنوب شاآنشی و شرق منطقه‌ی خودگردان تبت در کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۷/۵ تا ۲۱/۱ سانتی‌متر برای نرها و ۱۷ تا ۱۹/۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم کم‌وبیش یک دوم درازای بدن
نگاره: Todd Pierson

سرده‌ی سمندرهای آسیایی Hynobius

نام: سمندر آلیشان Alishan salamander
نام علمی: Hynobius arisanensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای درخت‌زارهای مخروطی و پهن‌برگ رشته‌کوه‌های آلیشان، یوشان و جنوبی مرکزی در جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۱/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۹/۲ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم کوتاه‌تر از یک دوم درازای بدن
نگاره: Roeyo

نام: سمندر اودایگاهارا Odaigahara salamander
نام علمی: Hynobius boulengeri
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگل‌های کوهستانی شبه‌جزیره‌ی کی در جزیره‌ی هونشو، استان اوئیتا در جزیره‌ی کیوشو و جزیره‌ی شیکوکو در کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷/۹ تا ۱۰/۷ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه (بدن به درازای ۱۴/۴ تا ۲۰/۱ سانتی‌متر)
نگاره: Sebastian Voitel

نام: سمندر چینی Chinese salamander
نام علمی: Hynobius chinensis
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای کوهستانی استان‌های هوبئی، فوجی‌آن و جه‌جیانگ در شرق کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: -
نگاره: Dr. Zeng

نام: سمندر اوئیتا Oita salamander
نام علمی: Hynobius dunni
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، رودها، مرداب‌های آب شیرین و زمین‌های آب‌گرفته‌ی استان کوچی در جزیره‌ی شیکوکو و استان‌های اوئیتا، کوماموتو و میازاکی در جزیره‌ی کیوشو در غرب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶ تا ۸ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۱۰ تا ۱۶ سانتی‌متر)
نگاره: Sebastian Voitel

نام: سمندر تایوان Taiwan salamander
نام علمی: Hynobius formosanus
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگل‌های کوهستانی جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۷ تا ۶/۳ سانتی‌متر برای نرها و ۴/۷ تا ۵/۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم به درازای ۳/۲ تا ۴/۶ سانتی‌متر برای نرها و ۳/۱ تا ۳/۸ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Tina Chao

نام: سمندر کافت ژاپنی Japanese rift salamander
نام علمی: Hynobius fossigenus
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگل‌های همیشه‌سبز کوهستانی استان‌های گونما، سایتاما، توکیو، کاناگاوا، یاماناشی، شیزوئوکا، ناگانو و آیچی در غرب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶/۶ تا ۸/۱ سانتی‌متر برای نرها و ۷/۶ تا ۸/۳ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم کوتاه‌تر از این اندازه
نگاره: Hisanori Okamiya

نام: سمندر کوچک تایوان Taiwan lesser salamander
نام علمی: Hynobius fuca
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگل‌های کوهستانی نمناک جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۸ تا ۵/۵ سانتی‌متر، دُم به درازای ۲/۶ تا ۳/۴ سانتی‌متر
نگاره: Kalong Huang

نام: سمندر شرقی اشتینگر Stejneger's oriental salamander
نام علمی: Hynobius ikioi
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سرچشمه‌ی جویبارهای کوه‌های آسو و کیریشیما در استان‌های کاگوشیما، کوماموتو و میازاکی در جزیره‌ی کیوشو در غرب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶/۹ تا ۹/۳ سانتی‌متر برای نرها و ۸ تا ۹/۳ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۱۳/۷ تا ۱۵/۹ سانتی‌متر)
نگاره: Sebastian Voitel

نام: سمندر هیدا Hida salamander
نام علمی: Hynobius kimurae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگل‌های برگریز، سوزنی‌برگ و مخلوط جنوب غربی جزیره‌ی هونشو در غرب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۵/۷ تا ۹/۷ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه (بدن به درازای ۱۰/۱ تا ۱۸/۴ سانتی‌متر)
نگاره: Sebastian Voitel

نام: سمندر کره‌ای Korean salamander
نام علمی: Hynobius leechii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: تپه‌های جنگلی کشورهای کره‌ی شمالی و کره‌ی جنوبی و استان‌های لیائونینگ، جی‌لین و هیلونگ‌جیانگ در شمال شرقی کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۱ تا ۱۴/۲ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از یک دوم درازای بدن
نگاره: Sebastian Voitel

نام: سمندر توهوکو Tohoku salamander
نام علمی: Hynobius lichenatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کرانه‌های استان‌های آئوموری، ایواته، آکیتا، یاماگاتا، میاگی، فوکوشیما، نیگاتا، توچیگی، ایباراکی و گونما در شمال و مرکز جزیره‌ی هونشو در کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۵ تا ۷ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۹ تا ۱۴ سانتی‌متر)
نگاره: Sebastian Voitel

نام: سمندر شینگان Xingan salamander
نام علمی: Hynobius maoershanensis
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: مرداب‌ها و جنگل‌های پیرامون آن‌ها در شهرستان شینگان در منطقه‌ی خودگردان گوانگ‌شی در جنوب کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۸/۲ تا ۹/۱ سانتی‌متر برای نرها و ۷/۷ تا ۸/۴ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۱۵/۲ تا ۱۶ سانتی‌متر برای نرها و ۱۳/۶ تا ۱۵/۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها)
نگاره: Hang-Yifan

نام: سمندر ساگامی Sagami salamander
نام علمی: Hynobius naevius
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های همیشه‌سبز پهن‌برگ و مخلوط شمال غربی جزیره‌ی کیوشو در کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۸ تا ۸/۷ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۸/۸ تا ۱۵/۵ سانتی‌متر)
نگاره: Sebastian Voitel

نام: سمندر میتسجاما Mitsjama salamander
نام علمی: Hynobius nebulosus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، رودها، باتلاق‌ها، مرداب‌های آب شیرین و زمین‌های آب‌گرفته‌ی جنوب جزیره‌ی هونشو، شیکوکو و شمال جزیره‌ی کیوشو در غرب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴ تا ۷ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه (بدن به درازای ۷ تا ۱۲/۵ سانتی‌متر)
نگاره: Satzue

نام: سمندر سیاه ژاپنی Japanese black salamander
نام علمی: Hynobius nigrescens
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، سبزه‌زارهای معتدل، باتلاق‌ها، مرداب‌های آب شیرین، زمین‌های آب‌گرفته، آبراهه‌ها و جوی‌های نیمه‌ی شمالی جزیره‌ی هونشو و جزیره‌ی سادو 
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶ تا ۸ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه (بدن به درازای ۱۲ تا ۱۹ سانتی‌متر)
نگاره: Sebastian Voitel

گونه‌های خانواده‌ی سمندران آسیایی (بخش نخست) - (بخش دوم)

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین