خانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان Melanotaeniidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی گل‌آذین‌ماهی‌سانیان، از راسته‌ی گل‌آذین‌ماهی‌سانان و از رده‌ی پرتوبالگان هستند. این خانواده دربرگیرنده‌ی ۱۶۷ گونه است که در ۱۷ سرده دسته‌بندی شده‌اند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان ماهی‌های رنگین‌کمانی سرخ، بوزمن، کوتوله، شرقی، نواری و باله‌نخی را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان در زیستگاه‌های آب شیرین شمال و شرق کشور استرالیا، جزیره‌ی گینه‌ی نو و برخی جزیره‌های نزیک آن، جزیره‌ی سولاوسی کشور اندونزی و کشور جزیره‌ای ماداگاسکار زندگی می‌کنند. بیشتر گونه‌های این خانواده در زیستگاه‌های آب شیرین همچون رودها، دریاچه‌ها و باتلاق‌ها زندگی می‌کنند، ولی در میان آنان گونه‌های آب لب‌شور نیز یافت می‌شوند.
این جانوران بدنی کشیده، بیضی‌مانند، فشرده و پوشیده از پولک دارند. همچنین آنان سری نوک‌تیز و چشمانی درشت دارند. رنگین‌کمان‌ماهیان دارای دو باله‌ی پشتی و باله‌ی دُمی دوشاخه هستند. باله‌های سینه‌ای این ماهیان در نیمه‌ی بالای بدن‌شان جای گرفته‌اند. بدن نرها رنگارنگ‌تر از بدن ماده‌هاست. همچنین بدن ماهیان نر در برخی گونه‌ها پشت‌بلند است، بدین‌گونه که بدن آنان با افزایش سن، به‌سوی بالا رشد می‌کند. خوراک گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان، سخت‌پوستان کوچک، لارو حشرات و جلبک است. چشم‌آبی نئون سرخ با درازای ۱/۹ سانتی‌متر و ماهی رنگین‌کمانی شرقی با درازای ۲۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان می‌پردازد با ۲۵ گونه (از ۵۰ گونه) آشنا می‌شویم.

زیرخانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان ماداگاسکار Bedotiinae
سرده‌ی رنگین‌کمان‌ماهی‌های ماداگاسکار Bedotia

نام: سیمین‌پهلوی دم‌سرخ Red-tailed silverside
نام علمی: Bedotia geayi
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارهای حوضه‌ی رود مانانجاری در شرق کشور جزیره‌ای ماداگاسکار در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۹ سانتی‌متر
نگاره: Pumpkin45

نام: -
نام علمی: Bedotia leucopteron
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارهای حوضه‌ی رود ریانیلا در شرق کشور جزیره‌ای ماداگاسکار در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۷/۲ سانتی‌متر
نگاره: Wallace Deng

نام: ماهی رنگین‌کمانی ماداگاسکار Madagascar rainbowfish
نام علمی: Bedotia madagascariensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودها و دریاچه‌های میان رودهای ایوولونیا و مانامبولو در شرق کشور جزیره‌ای ماداگاسکار در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۸/۶ سانتی‌متر
نگاره: Thomas Maaßen

نام: ماهی رنگین‌کمانی ماروججی Marojejy rainbowfish
نام علمی: Bedotia marojejy
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رود مانانتنینا در شمال کشور جزیره‌ای ماداگاسکار در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۴/۸ سانتی‌متر
نگاره: Joel Sartore

سرده‌ی Rheocles

نام: -
نام علمی: Rheocles vatosoa
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری حوضه‌ی رود لوکوهو در شمال کشور جزیره‌ای ماداگاسکار در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۷/۹ سانتی‌متر
نگاره: Paul Loiselle

زیرخانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان استرالیایی Melanotaeniinae
سرده‌ی Chilatherina

نام: ماهی رنگین‌کمانی آلن Allen’s rainbowfish
نام علمی: Chilatherina alleni
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودهای شمال استان پاپوآی غربی کشور اندونزی در غرب جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۰ سانتی‌متر
نگاره: Johannes Graf

نام: ماهی رنگین‌کمانی اکسلرود Axelrod's rainbowfish
نام علمی: Chilatherina axelrodi
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبار یونگکیری در استان ساندوان در شمال غربی کشور پاپوآ گینه‌ی نو در قاره‌ی اقیانوسیه، میان مدارهای ۲ درجه‌ی جنوبی تا ۴ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۷ سانتی‌متر
نگاره: N. Armstrong

نام: ماهی رنگین‌کمانی بلهر Bleher's rainbowfish
نام علمی: Chilatherina bleheri
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی هلمز در استان پاپوآی غربی کشور اندونزی در غرب جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۲ درجه‌ی جنوبی تا ۳ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۱۲ سانتی‌متر
نگاره: Michael_Hamann2004

سرده‌ی Glossolepis

نام: ماهی رنگین‌کمانی گرایم Grime rainbowfish
نام علمی: Glossolepis dorityi
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رود گرایم در استان پاپوآی کشور اندونزی در شمال جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۱/۵ سانتی‌متر
نگاره: Ian Robertson

نام: ماهی رنگین‌کمانی سرخ Red rainbowfish
نام علمی: Glossolepis incisus
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی سنتانی در استان پاپوآی کشور اندونزی در شمال جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۲ سانتی‌متر برای نرها و ۱۰ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Fabio Scarpa

نام: ماهی رنگین‌کمانی خال‌دار Spotted rainbowfish
نام علمی: Glossolepis maculosus
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری سیستم رودهای مارکم و رامو در کشور پاپوآ گینه‌ی نو در قاره‌ی اقیانوسیه، میان مدارهای ۴ درجه‌ی جنوبی تا ۶ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۵ سانتی‌متر
نگاره: Dirk Godlinski

نام: ماهی رنگین‌کمانی سپیک Sepik rainbowfish
نام علمی: Glossolepis multisquamata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رود مامبرامو در استان پاپوآی کشور اندونزی در شمال جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۲ درجه‌ی جنوبی تا ۳ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۱۲ سانتی‌متر برای نرها و ۱۰ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Wallace Deng

نام: ماهی رنگین‌کمانی تامی Tami River rainbowfish
نام علمی: Glossolepis pseudoincisus
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رود تامی در استان پاپوآی کشور اندونزی در شمال جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۳ درجه‌ی جنوبی تا ۴ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۸ سانتی‌متر
نگاره: Gerd Bartz

نام: ماهی رنگین‌کمانی رامو Ramu rainbowfish
نام علمی: Glossolepis ramuensis
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودهای گوگول و رامو در استان مادانگ در شمال کشور پاپوآ گینه‌ی نو در قاره‌ی اقیانوسیه، میان مدارهای ۵ درجه‌ی جنوبی تا ۶ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۶/۵ سانتی‌متر
نگاره: Dirk Godlinski

نام: ماهی رنگین‌کمانی دریاچه‌ی وانام Lake Wanam rainbowfish
نام علمی: Glossolepis wanamensis
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی وانام در استان موروبه در شمال شرقی کشور پاپوآ گینه‌ی نو در قاره‌ی اقیانوسیه، میان مدارهای ۶ درجه‌ی جنوبی تا ۷ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۹ سانتی‌متر
نگاره: Drec

سرده‌ی رنگین‌کمان‌ماهی‌های استرالیایی Melanotaenia

نام: ماهی رنگین‌کمانی شمال گینه‌ی نو North New Guinea rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia affinis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودهای مارکم، رامو و سپیک در جزیره‌ی گینه‌ی نو در قاره‌ی اقیانوسیه، میان مدارهای ۱ درجه‌ی جنوبی تا ۷ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۱۱/۵ سانتی‌متر
نگاره: Wallace Deng

نام: ماهی رنگین‌کمانی یاکاتی Yakati rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia angfa
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رود یاکاتی در استان پاپوآی غربی کشور اندونزی در غرب جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۲ درجه‌ی جنوبی تا ۳ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۱۲ سانتی‌متر
نگاره: Natasha Khardina

نام: ماهی رنگین‌کمانی غربی Western rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia australis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودها، جویبارها، باتلاق‌ها، کولاب‌های مردابی، دریاچه‌ها و مخزن‌های شمال غربی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱۱ سانتی‌متر
نگاره: Fishkeeper

نام: ماهی رنگین‌کمانی بوزمن Boeseman's rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia boesemani
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌های استان پاپوآی غربی کشور اندونزی در غرب جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۱ درجه‌ی جنوبی تا ۲ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۹ سانتی‌متر برای نرها و ۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: H. Zell

نام: ماهی رنگین‌کمانی وایگیو Waigeo rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia catherinae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارهای جزیره‌ی وایگیو در استان پاپوآی جنوب غربی کشور اندونزی در غرب جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۶/۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Wallace Deng

نام: ماهی رنگین‌کمانی خال‌زرشکی Crimson-spotted rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia duboulayi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل رودها، جویبارها، زهکشی‌ها، آبگیرها، دریاچه‌ها و مخزن‌های کرانه‌های شرقی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱۱ سانتی‌متر برای نرها و ۶/۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Barry Meiklejohn

نام: ماهی رنگین‌کمانی دریاچه‌ی ایچم Lake Eacham rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia eachamensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی ایچم در شمال غربی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۶/۵ سانتی‌متر
نگاره: Martin F. Gomon

نام: ماهی رنگین‌کمانی رودخانه‌ی مورای Murray River rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia fluviatilis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودها، جویبارها، زهکشی‌ها، آبگیرها و مخزن‌های ایالت نیو ساوت ولز و جنوب ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱۱ سانتی‌متر برای نرها و ۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Jeff Webb

نام: ماهی رنگین‌کمانی کاماکا Kamaka rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia kamaka
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی کاماکا در استان پاپوآی غربی کشور اندونزی در غرب جزیره‌ی گینه‌ی نو در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۶/۱ سانتی‌متر
نگاره: Wallace Deng

نام: ماهی رنگین‌کمانی دریاچه‌ی کوتوبو Lake Kutubu rainbowfish
نام علمی: Melanotaenia lacustris
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی کوتوبو، رود سورو و زهکشی‌های رود کیکوری در استان ارتفاعات جنوبی کشور پاپوآ گینه‌ی نو در قاره‌ی اقیانوسیه، میان مدارهای ۶ درجه‌ی جنوبی تا ۷ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۱۰ سانتی‌متر
نگاره: Coyoty

گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌کمان‌ماهیان (بخش نخست) - (بخش دوم)

بن‌مایگان: wikipedia - fishbase
گردآوری: فرتورچین