خانواده‌ی خارماهیان یا پشت‌خارماهیان Gasterosteidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی خارماهی‌سانیان، از راسته‌ی عقرب‌ماهی‌سانان و از رده‌ی پرتوبالگان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان ماهی آبنوس نه‌خاره، ماهی آبنوس نه‌خاره کاسپین و ماهی آبنوس دریایی را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی خارماهیان در آب‌های نیم‌کره‌ی شمالی زمین یافت می‌شوند. آنان در آب شور (دریازی)، آب لب‌شور و همچنین آب شیرین زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی کشیده و بدون پولک دارند. اگرچه برخی از آنان در دو سوی بدن‌شان صفحه‌هایی استخوانی به‌نام پوسته یا پوست شاخی دارند. همچنین آنان باله‌های پشتی و مخرجی کشیده، باله‌های سینه‌ای بزرگ و باله‌های شکمی کوچک دارند. پیش از باله‌ی پشتی این ماهیان ۳ تا ۱۶ خار نوک‌تیز و آزاد جای دارند. گونه‌های خانواده‌ی خارماهیان گوشت‌خوار هستند و خوراک آنان حشرات، سخت‌پوستان و لارو ماهیان است. در زمان زادآوری ماهی نر خانه‌ای روباز از مواد گیاهی می‌سازد. این مواد گیاهی با پروتئین اسپیگین Spiggin که در کلیه‌ها ساخته می‌شود به هم چسبانده می‌شوند. سپس ماهی ماده به درون خانه می‌آید و تخم‌ریزی می‌کند. ماهی آبنوس سرکوچک با درازای ۵/۵ سانتی‌متر و ماهی آبنوس دریایی با درازای ۲۲ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌ی خانواده‌ی خارماهیان به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۱۱ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.

سرده‌ی Apeltes

نام: ماهی آبنوس چهارخاره (پشت‌خارماهی چهارخاره) Fourspine stickleback
نام علمی: Apeltes quadracus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۳ متری آب‌های معتدل غرب اقیانوس اطلس، میان مدارهای ۵۱ درجه‌ی شمالی تا ۳۵ درجه‌ی شمالی از عرض جغرافیایی (از شاخاب سنت لورنس در جنوب شرقی کشور کانادا تا ایالت کارولینای شمالی کشور آمریکا در شرق آمریکای شمالی)
اندازه: بدن به درازای ۶/۴ سانتی‌متر
نگاره: Hanyang Ye

سرده‌ی Culaea

نام: ماهی آبنوس بروک (پشت‌خارماهی بروک) Brook stickleback
نام علمی: Culaea inconstans
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۵۵ متری آب‌های معتدل شیرین جویبارها و دریاچه‌های بخش شمالی شرق کشور آمریکا و نیمه‌ی جنوبی کشور کانادا در آمریکای شمالی، میان مدارهای ۶۹ درجه‌ی شمالی تا ۳۴ درجه‌ی شمالی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۸/۷ سانتی‌متر
نگاره: Owen Strickland

سرده‌ی Gasterosteus

نام: ماهی آبنوس سه‌خاره (پشت‌خارماهی سه‌خاره) Three-spined stickleback
نام علمی: Gasterosteus aculeatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۰۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری کرانه‌ای و شیرین منطقه‌های معتدل و دور شمالگانی، میان مدارهای ۷۲ درجه‌ی شمالی تا ۲۵ درجه‌ی شمالی و ۱۱۷ درجه‌ی شرقی تا ۶۰ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (راستای جنوب تا دریای سیاه، جنوب کشور ایتالیا و شبه‌جزیره ایبری در جنوب شرقی قاره‌ی اروپا، شمال قاره‌ی آفریقا، شمال کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و شمال آمریکای شمالی، دربرگیرنده‌ی جزیره‌ی گرینلند وابسته به کشور دانمارک)
اندازه: بدن به درازای ۱۱ سانتی‌متر
نگاره: Fiedler, W.

نام: ماهی آبنوس سرکوچک (پشت‌خارماهی سرکوچک) Smallhead stickleback
نام علمی: Gasterosteus microcephalus
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری شیرین کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و کشور مکزیک در آمریکای شمالی
اندازه: بدن به درازای ۵/۵ سانتی‌متر
نگاره: Yuyu Green

نام: -
نام علمی: Gasterosteus nipponicus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری شمال اقیانوس آرام (کرانه‌های کشور ژاپن تا کرانه‌های جنوبی و شرقی شبه‌جزیره‌ی کره و جزیره‌ی ساخالین کشور روسیه و همچنین آب‌های شیرین کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۷/۲ سانتی‌متر
نگاره: Niigata City Aquarium

نام: ماهی آبنوس خال‌سیاه (پشت‌خارماهی خال‌سیاه) Blackspotted stickleback
نام علمی: Gasterosteus wheatlandi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل غرب اقیانوس اطلس، میان مدارهای ۵۲ درجه‌ی شمالی تا ۴۱ درجه‌ی شمالی از عرض جغرافیایی (از جزیره‌ی نیوفاندلند کشور کانادا تا ایالت ماساچوست کشور آمریکا در شمال شرقی آمریکای شمالی)
اندازه: بدن به درازای ۷/۶ سانتی‌متر
نگاره: Michael Verdirame

سرده‌ی Pungitius

نام: ماهی آبنوس نه‌خاره همواردم (پشت‌خارماهی نه‌خاره همواردم) Smoothtail ninespine stickleback
نام علمی: Pungitius laevis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل کرانه‌ای و شیرین غرب قاره‌ی اروپا (منطقه‌های کرانه‌ای غرب قاره‌ی اروپا از کشور هلند تا فرانسه، ایرلند و جنوب بریتانیا)
اندازه: بدن به درازای ۸ سانتی‌متر
نگاره: Donald Davesne

نام: ماهی آبنوس نه‌خاره کاسپین (پشت‌خارماهی نه‌خاره کاسپین) Caspian ninespine stickleback
نام علمی: Pungitius platygaster
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل کرانه‌ای و شیرین قاره‌های اروپا و آسیا، میان مدارهای ۵۸ درجه‌ی شمالی تا ۳۶ درجه‌ی شمالی و ۲۵ درجه‌ی شرقی تا ۷۵ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (رودهای حوضه‌های دریای سیاه، دریای آزوف، دریاچه‌ی خزر و دریاچه‌ی آرال؛ در کشورهای افغانستان، بلغارستان، ایران، قزاقستان، مولداوی، رومانی، روسیه، صربستان، مونته‌نگرو و اوکراین)
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر
نگاره: Davide Bellucci

نام: ماهی آبنوس نه‌خاره (پشت‌خارماهی نه‌خاره) Ninespine stickleback
نام علمی: Pungitius pungitius
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۱۰ (بیشتر ۷۰ تا ۷۷) متری آب‌های کرانه‌ای و شیرین دور شمالگانی، میان مدارهای ۸۲ درجه‌ی شمالی تا ۳۵ درجه‌ی شمالی و ۱۸۰ درجه‌ی غربی تا ۱۸۰ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (اقیانوس شمالگان و اقیانوس اطلس: از کشور کانادا و ایالت آلاسکا تا ایالت نیوجرسی کشور آمریکا در شمال آمریکای شمالی؛ کرانه‌های اقیانوس آرام ایالت آلاسکا؛ حوضه‌ی دریاچه‌های بزرگ در اوراسیا: منطقه‌های کرانه‌ای شمال اروپا، از کشور هلند تا شمال روسیه، همچون کشور نروژ و حوضه‌ی دریای بالتیک، شرق منطقه‌ی اسکاندیناوی، به‌سوی شرق تا منطقه‌ی سیبری و کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۹ سانتی‌متر
نگاره: Markku Varjo

نام: ماهی آبنوس آمور (پشت‌خارماهی آمور) Amur stickleback
نام علمی: Pungitius sinensis
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل کرانه‌ای و شیرین قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۵۸ درجه‌ی شمالی تا ۳۴ درجه‌ی شمالی و ۱۲۰ درجه‌ی شرقی تا ۱۶۱ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (شبه‌جزیره‌ی کره، کشور ژاپن، گروه‌جزیره‌ی کوریل و شبه‌جزیره‌ی کامچاتکا وابسته به کشور روسیه و همچین حوضه‌ی رود آمور در کشورهای روسیه و چین)
اندازه: بدن به درازای ۶/۵ سانتی‌متر
نگاره: ZDK0812

سرده‌ی Spinachia

نام: ماهی آبنوس دریایی (پشت‌خارماهی دریایی) Sea stickleback
نام علمی: Spinachia spinachia
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۶ متری آب‌های معتدل کرانه‌ای شمال شرقی اقیانوس اطلس، میان مدارهای ۷۱ درجه‌ی شمالی تا ۴۳ درجه‌ی شمالی و ۱۱ درجه‌ی غربی تا ۵۵ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (شمال غربی قاره‌ی اروپا)
اندازه: بدن به درازای ۲۲ سانتی‌متر
نگاره: Jim Greenfield

بن‌مایگان: wikipedia - fishbase
گردآوری: فرتورچین