خانواده‌ی کپورماهیان شرق آسیا یا کپورماهیان بیگانه یا قنات‌ماهیان خاور دور Xenocyprididae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی کپورماهی‌سانیان، از راسته‌ی کپورماهی‌سانان و از رده‌ی پرتوبالگان هستند. این خانواده دربرگیرنده‌ی ۱۵۹ گونه است که در ۴۵ سرده دسته‌بندی شده‌اند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان گونه‌زرد و شکم‌تیز و کپورهای شکارگر، علف‌خوار، نقره‌ای، سرگنده و سیاه را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی کپورماهیان شرق آسیا در زیستگاه‌های آب شیرین همچون رودها و دریاچه‌های شرق قاره‌ی  آسیا زندگی می‌کنند، هرچند در میان آنان گونه‌های آب لب‌شور نیز یافت می‌شوند. این جانوران بدنی کشیده و پوشیده از پولک دارند. همچنین آنان ۲ جفت سبیلک در نزدیکی دهان‌شان دارند. این ماهیان می‌توانند با این سبیلک‌ها خوراک خود را در آب‌های تیره و کدر و همچنین در شن‌ها و ماسه‌ها پیدا کنند. کپورماهیان شرق آسیا دارای باله‌ی دُمی دوشاخه هستند. باله‌ی پشتی آنان در میان بدن و کم‌وبیش روبه‌روی باله‌های شکمی جای گرفته است. خوراک گونه‌های این خانواده بیشتر بی‌مهرگان و گیاهان و کمتر ماهیان کوچک‌تر است. Xenocyprioides parvulus (در فهرست زیر نیست.) با درازای ۲/۵ سانتی‌متر و گونه‌زرد و ماهی سیم ووچانگ با درازای ۲۰۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی کپورماهیان شرق آسیا به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی کپورماهیان شرق آسیا می‌پردازد با ۱۹ گونه (از ۳۷ گونه) آشنا می‌شویم.

سرده‌ی Aphyocypris

نام: -
نام علمی: Aphyocypris amnis
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری شاخه‌ی کوچکی از رود شوئیلی در جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۴/۷ سانتی‌متر
نگاره: Zhou Mingtai

نام: بلیک چینی Chinese bleak
نام علمی: Aphyocypris chinensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل رودهای کشورهای ژاپن، کره‌ی شمالی، کره‌ی جنوبی و چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر
نگاره: Opencage

نام: -
نام علمی: Aphyocypris kikuchii
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری رودها و جویبارهای جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۸ سانتی‌متر
نگاره: FormosanFish

نام: -
نام علمی: Aphyocypris moltrechti
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری رودها و جویبارهای جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۵/۹ سانتی‌متر
نگاره: Fishdb.sinica.edu

نام: -
نام علمی: Aphyocypris normalis
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری رودها و جویبارهای کشورهای چین و ویتنام در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۰/۴ سانتی‌متر
نگاره: Observe-syz

سرده‌ی دهان‌اسبی‌ها Candidia

نام: دهان‌اسبی تایوانی Taiwan horse mouth
نام علمی: Candidia barbata
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری رودها و دریاچه‌های جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۴/۹ سانتی‌متر
نگاره: FormosanFish

نام: دهان‌اسبی پینگتانگ Pingtung horse mouth
نام علمی: Candidia pingtungensis
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های نیمه‌گرمسیری رودهای شهرستان پینگتانگ در جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۱/۴ سانتی‌متر
نگاره: Fishdb.sinica.edu

سرده‌ی Chanodichthys

نام: کپور شکارگر Predatory carp
نام علمی: Chanodichthys erythropterus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۳ تا ۲۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری رود آمور تا رود سرخ در کشورهای چین تا ویتنام، همچنین رودهای جزیره‌ی تایوان و دریاچه بوئیر در کشور مغولستان در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: وزن ۹ کیلوگرم، بدن به درازای ۱۰۲ سانتی‌متر
نگاره: Fenglqz2005

سرده‌ی Ctenopharyngodon

نام: کپور علف‌خوار (ماهی آمور) Grass carp
نام علمی: Ctenopharyngodon idella
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۳۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری رودها، دریاچه‌ها، آبگیرها و استخرهای  شمال کشور ویتنام تا رود آمور در مرز کشورهای چین و روسیه در شرق قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۵۰ درجه‌ی شمالی تا ۲۳ درجه‌ی شمالی و ۱۰۰ درجه‌ی شرقی تا ۱۴۲ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (کپور علف‌خوار به بسیاری از کشورهای جهان نیز برده شده و جانور بومی این سرزمین‌ها به‌شمار نمی‌رود.)
اندازه: وزن ۴۵ کیلوگرم، بدن به درازای ۱۵۰ سانتی‌متر
نگاره: Klaus Rudloff

سرده‌ی Culter

نام: کولتر دهان‌بالا (چاقوی دهان‌بالا) Topmouth culter
نام علمی: Culter alburnus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل رودها و دریاچه‌های دشت‌های  تندابی شرق قاره‌ی آسیا (دریاچه‌ی بویر، زهکشی‌های رودهای اونون و کرلن در کشور مغولستان، زهکشی‌های رودهای آمور و سرخ در کشور چین و شرق دور کشور روسیه؛ همچنین گزارش شده از جزیره‌ی تایوان و استان های‌نان کشور چین)
اندازه: وزن ۶۰۰ گرم، بدن به درازای ۹۲/۸ سانتی‌متر
نگاره: Tianyang

سرده‌ی Distoechodon

نام: -
نام علمی: Distoechodon tumirostris
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۰ تا ۲۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری رودها و دریاچه‌های کشور چین و جزیره‌ی تایوان در شرق قاره‌ی آسیا 
اندازه: بدن به درازای ۲۶/۱ سانتی‌متر
نگاره: Joel Sartore

سرده‌ی Elopichthys

نام: گونه‌زرد (زردگونه) Yellowcheek
نام علمی: Elopichthys bambusa
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل رود آمور در کشورهای روسیه و چین تا رودهای سرخ و لام در کشور ویتنام در شرق قاره‌ی آسیا 
اندازه: وزن ۴۰ کیلوگرم، بدن به درازای ۲۰۰ سانتی‌متر
نگاره: Zootografiando.blogspot

سرده‌ی شکم‌تیزها Hemiculter

نام: شکم‌تیز (تیزکولی) Sharpbelly
نام علمی: Hemiculter leucisculus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۰ متری آب‌های گرمسیری جویبارهای بزرگ و مخزن‌های آب بزرگ کشورهای چین، مغولستان، کره‌ی شمالی، کره‌ی جنوبی و ژاپن، جزیره‌ی تایوان، هنگ کنگ و همچنین حوضه‌ی رود آمور تا زهکشی‌های رود سرخ در شرق قاره‌ی آسیا شکم‌تیز به چندین کشور همچون ایران و افغانستان نیز برده شده و جانور بومی این سرزمین‌ها به‌شمار نمی‌رود.)
اندازه: وزن ۲۳۲ گرم، بدن به درازای ۲۹ سانتی‌متر
نگاره: Hanyang Ye

سرده‌ی کپورهای سرگنده Hypophthalmichthys

نام: کپور نقره‌ای Silver carp
نام علمی: Hypophthalmichthys molitrix
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۲۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری زهکشی‌های رود آمور تا زهکشی‌های رود شی در کشورهای روسیه و چین در شرق قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۶۳ درجه‌ی شمالی تا ۸ درجه‌ی شمالی و ۷۳ درجه‌ی شرقی تا ۱۴۸ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (کپور نقره‌ای به بسیاری از کشورهای جهان نیز برده شده و جانور بومی این سرزمین‌ها به‌شمار نمی‌رود.)
اندازه: وزن ۵۰ کیلوگرم، بدن به درازای ۱۲۰ سانتی‌متر
نگاره: G. Lacz

نام: کپور سرگنده Bighead carp
نام علمی: Hypophthalmichthys nobilis
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل رودها و دریاچه‌های دشت‌های  تندابی جنوب کشور چین به‌سوی شمال تا سیستم رود آمور در مرز کشورهای چین و روسیه در شرق قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۳۴ درجه‌ی شمالی تا ۲۱ درجه‌ی شمالی و ۱۰۱ درجه‌ی شرقی تا ۱۲۳ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (کپور سرگنده به بسیاری از بخش‌های جهان به‌ویژه آمریکای شمالی نیز برده شده و جانور بومی این سرزمین‌ها به‌شمار نمی‌رود.)
اندازه: وزن ۴۰ کیلوگرم، بدن به درازای ۱۴۶ سانتی‌متر
نگاره: A. Hartl

سرده‌ی Ischikauia

نام: واتاکا Wataka
نام علمی: Ischikauia steenackeri
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل دریاچه‌ی بیوا در استان شیگای کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳۰ سانتی‌متر
نگاره: Sicarius

سرده‌ی Macrochirichthys

نام: مینو باله‌سینه‌ای دراز (مینو شمشیری غول‌پیکر) Long pectoral-fin minnow
نام علمی: Macrochirichthys macrochirus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودها و دریاچه‌های کشور تایلند تا کشورهای ویتنام و اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱۰۰ سانتی‌متر
نگاره: Jackwow

سرده‌ی Megalobrama

نام: ماهی سیم ووچانگ Wuchang bream
نام علمی: Megalobrama amblycephala
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۵ تا ۲۰ متری آب‌های معتدل بخش‌های میانی رود یانگ‌تسه و دریاچه‌های  نیوشان و یولی در کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۳۲ درجه‌ی شمالی تا ۲۳ درجه‌ی شمالی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۲۰۰ سانتی‌متر
نگاره: Totti

سرده‌ی Mylopharyngodon

نام: کپور سیاه Black carp
نام علمی: Mylopharyngodon piceus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۵ تا ۳۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری رودها و دریاچه‌های کشور ویتنام و جنوب کشور چین به‌سوی شمال تا سیستم رود آمور در مرز کشورهای چین و روسیه در شرق قاره‌ی آسیا، میان مدارهای ۵۳ درجه‌ی شمالی تا ۱۵ درجه‌ی شمالی و ۱۰۰ درجه‌ی شرقی تا ۱۴۰ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (کپور سیاه به چندین کشور همچون آمریکا نیز برده شده و جانور بومی این سرزمین‌ها به‌شمار نمی‌رود.)
اندازه: وزن ۳۵ کیلوگرم، بدن به درازای ۱۸۰ سانتی‌متر
نگاره: A. Hartl

گونه‌های خانواده‌ی کپورماهیان شرق آسیا (بخش نخست) - (بخش دوم)

بن‌مایگان: wikipedia - fishbase
گردآوری: فرتورچین