خانوادهی قورباغههای تندابی نوگرمسیری غولپیکر Hylodidae، خانوادهای از زیرراستهی نوغوکسانیان، از راستهی بیدُمسانان و از ردهی دوزیستان هستند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان قورباغهی خارشست مینا ژرایس و قورباغهی بزرگدندان ریو را نام برد. گونههای خانوادهی قورباغههای تندابی نوگرمسیری غولپیکر در آمریکای جنوبی و تنها در کشورهای برزیل و آرژانتین یافت میشوند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی هموار، چشمانی درشت با مردمک افقی و دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. بیشتر گونههای این خانواده خشکیزی هستند، هرچند گونههای درختی نیز در میان آنان یافت میشود. قورباغهی خارشست مینا ژرایس با درازای ۲/۸ سانتیمتر و قورباغهی بزرگدندان ریو با درازای ۹/۷ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی قورباغههای تندابی نوگرمسیری غولپیکر بهشمار میروند. در این نوشته با ۱۳ گونهی این خانواده آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغهها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راستهی بیدُمسانان است. دوزیستان جانورانی خونسرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای میگیرند. بیشتر دوزیستان تخمگذارند. نوزادی که از تخم بیرون میآید لارو نامیده میشود. لاروها گام به گام و با فرآیندی بهنام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون میشوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی میکنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه ششها و پوست خود دموبازدم انجام میدهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمیتوانند دموبازدم انجام دهند، پس میمیرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگهای خونی زیر پوست میرود و رگها نیز اکسیژن را به بخشهای گوناگون بدن میرسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نامهای غدههای موکوسی، غدههای دانهدار و غدههای لولهای هستند. غدههای موکوسی پوست را نمناک نگاه میدارند. غدههای دانهدار از پوست زهر تراوش میکنند و غدههای لولهای از پوست مادهای چسبناک تراوش میکنند. مادهی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفتگیری کاربرد دارد.
قورباغهها خونسرد هستند، بهگونهای که درجهی دمای بدن آنان، همانند درجهی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدنشان سرد میشود، آفتاب میگیرند تا گرم شوند و زمانی که بدنشان بیش از اندازه گرم میشود، به درون آب میروند تا خنک شوند. قورباغهها در آب تخمگذاری میکنند. تخمهای آنان درون لایهای از مادهای ژلاتینی جای گرفتهاند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون میآورد، مانند ماهیان باله دارد. او میتواند با بالهها و دُم بلندش شنا کند. قورباغهی نابالغ از راه آبشش دموبازدم انجام میدهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمیآید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد میکنند. سپس ششها بزرگ میشوند و قورباغهی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، میتواند دموبازدم انجام داده و کمکم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاهتر میشود تا اینکه قورباغهی جوان همانند قورباغههای بالغ میشود.
قورباغهها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبندهی درازی دارند. درازای این زبان کموبیش یک سوم درازای بدن آنهاست. زبان قورباغهها بهجای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب میکنند و با آن حشرات را شکار میکنند. زبان نیرومند آنان میتواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغهها دندانهایی بهنام وومرین دارند که در آروارهی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندانهای آروارهی بالایی کمتوانند، آروارهی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغهها نمیتوانند خوراک را بجوند. آنان این دندانها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار بهکارگیری میکنند و سپس خوراک را یکجا فرو میبرند. قورباغهها گوش بیرونی ندارند. بهجای آن تمپانوم یا طبلگوش یا پردهگوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موجهای صدا پردهگوش را میلرزاند، سپس پردهگوش موجها را به گوش میانی و گوش میانی موجها را به مغز میرساند.
قورباغههای نر دارای کیسههای صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آنکه این کیسهها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر میشوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده میشود. بهکارگیری کیسهی صدا بدین گونه است که قورباغهی نر هوا را فرو برده و سوراخهای بینی و دهان خود را میبندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و ششهای خود پس و پیش میکند. زمانی صدا پدید میآید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آنها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز میخواند، کیسههای صدا همانند یک تشدیدگر کار میکند و توان صدای قورباغه را افزایش میدهد.
قورباغهها و وزغها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونیهایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغهها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آبها زندگی میکنند. ولی بیشتر وزغها پوستی ناهموار، خشک و زگیلمانند دارند و بیشتر خشکیزی هستند. قورباغهها دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی بهجای راه رفتن، میجهند. ولی وزغها دستها و پاهایی هماندازه دارند، از همین روی بهجای پریدن، راه میروند. بیشتر قورباغهها انگشتانی پردهدار برای شنا کردن دارند، ولی وزغها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغهها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین میآیند. برخی نیز دالانساز هستند و در زیر زمین زندگی میکنند و تنها برای زادآوری به روی زمین میآیند. گروهی از قورباغهها زهرآگین هستند، بهگونهای که برخی از آنان از زهرآگینترین جانوران خشکیزی زمین بهشمار میروند.
سردهی قورباغههای خارشست Crossodactylus
نام: -
نام علمی: Crossodactylus caramaschii
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای ایالتهای سائو پائولو، پارانا و سانتا کاتارینا در جنوب شرقی و جنوب کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۲/۲ تا ۲/۶ سانتیمتر
نگاره: Sandra Goutte
نام: قورباغهی خارشست برزیلی Brazilian spinythumb frog
نام علمی: Crossodactylus gaudichaudii
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Shiva Pires
نام: قورباغهی خارشست مینا ژرایس Minas Gerais spinythumb frog
نام علمی: Crossodactylus trachystomus
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای نیمهبرگریز ایالت مینا ژرایس در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۱/۹ تا ۲/۵ سانتیمتر برای نرها و ۲/۱ تا ۲/۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Mauro Teixeira Junior
سردهی قورباغههای تنداب یا وزغهای درختی Hylodes
نام: قورباغهی تنداب برزیلی Brazilian torrent frog
نام علمی: Hylodes asper
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای ایالتهای ریو دو ژانیرو و سائو پائولو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۴ سانتیمتر
نگاره: Bob Ferguson
نام: -
نام علمی: Hylodes caete
پایندگی: گونهی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای ایالت سائو پائولو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۳/۱ تا ۳/۲ سانتیمتر
نگاره: Luciano Bernardes
نام: وزغ درختی باومان Baumann's tree toad
نام علمی: Hylodes lateristrigatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای ایالتهای اسپیریتو سانتو، مینا ژرایس، ریو دو ژانیرو و سائو پائولو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: -
نام: وزغ درختی ریو گرانده Rio Grande tree toad
نام علمی: Hylodes meridionalis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای ایالتهای سانتا کاتارینا و ریو گراندهی جنوبی در جنوب کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Samuel Gohlke
نام: وزغ درختی سانتا کاتارینا Santa Catarina tree toad
نام علمی: Hylodes nasus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای ایالتهای ریو دو ژانیرو، سائو پائولو، پارانا و سانتا کاتارینا در جنوب شرقی و جنوب کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: -
نگاره: Ricardo Augusto Gomes da Costa
نام: وزغ درختی بوراسیا Boraceia tree toad
نام علمی: Hylodes phyllodes
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای ایالت سائو پائولو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۲/۸ تا ۳/۲ سانتیمتر برای نرها و ۲/۹ تا ۳/۶ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Bob Ferguson
نام: -
نام علمی: Hylodes sazimai
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای ایالتهای ریو دو ژانیرو و سائو پائولو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۲/۷ تا ۲/۹ سانتیمتر
نگاره: Tomaz Melo
نام: -
نام علمی: Hylodes uai
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جویبارهای جنگلهای ایالت مینا ژرایس در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۳/۱ تا ۳/۴ سانتیمتر برای نرها و ۳/۶ تا ۳/۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Rodrigo Tinoco
سردهی قورباغههای بزرگدندان Megaelosia
نام: قورباغهی بزرگدندان ریو Rio big-tooth frog
نام علمی: Megaelosia goeldii
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای ایالتهای سائو پائولو و ریو دو ژانیرو در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۸/۲ تا ۹/۵ سانتیمتر برای نرها و ۸/۵ تا ۹/۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Diogo Luiz
سردهی قورباغههای خیالی Phantasmarana
نام: -
نام علمی: Phantasmarana apuana
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای ایالتهای اسپیریتو سانتو و مینا ژرایس در جنوب شرقی کشور برزیل در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۷/۸ تا ۹/۷ سانتیمتر برای نرها و ۹/۲ تا ۹/۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: -
بنمایگان: wikipedia - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین