خانوادهی کلاغان Corvidae، خانوادهای از راستهی گنجشکسانان و از ردهی پرندگان هستند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان کلاغها، زاغها، زاغیها، غرابها، جیجاقها، زاغچهها و فندقشکنها را نام برد. گونههای خانوادهی کلاغان در همهی قارههای جهان به جز جنوبگان و جنوب آمریکای جنوبی زندگی میکنند. این پرندگان بالهایی بزرگ و پهن، دُمی کوتاه، چشمانی درشت و نوکی بلند و خمیده دارند. همچنین آنان پاهایی نیرومند و پنجههایی بلند، نوکتیز و خمیده دارند. گونههای خانوادهی کلاغان گروهزیست هستند و در دستههای بزرگ و در کنار هم زندگی میکنند. بیشتر گونههای راستهی گنجشکسانان سالی دو بار پرریزی دارند، ولی کلاغها سالانه تنها یک بار پرریزی میکنند. گونههای این خانواده همهچیزخوارند. آنان بیمهرگان و حشرات، تخم و جوجهی پرندگان، پستانداران کوچک، میوه، دانه، لاشهی جانوران و زبالهها را میخورند.
کلاغها یکی از باهوشترین جانوران روی زمین هستند. مغز کلاغ در برابر مغز پرندگان دیگر کموبیش بزرگتر و فرگشتیافتهتر است. توان مغزی در گونههایی از خانوادهی کلاغان با برخی از نخستیسانان برابری میکند. برای نمونه آنان برای شکستن و خوردن میوههایی همچون گردو یا فندق، آنها را در کف خیابان میگذارند تا خودروها از رویشان بگذرند. سپس برای خوردن میوهها بازمیگردند. برخی از آنان همچون کلاغ کالدونیای نو این توانایی را دارند که ابزار بسازند و آن را بهکارگیری کنند. کلاغ کالدونیای نو میتواند قلاب بسازد و نیز با آینه کار کند. این پرنده با شاخهی گیاهان قلاب درست میکند و با آن خوراک دلخواهش را از سوراخهای کوچک درختان بیرون میآورد. جیجاق کوتوله با وزن ۴۰ تا ۴۲ گرم و درازای ۲۰ تا ۲۳ سانتیمتر و غراب معمولی با وزن ۶۹۰ تا ۲۰۰۰ گرم و درازای ۵۴ تا ۶۷ سانتیمتر کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی کلاغان بهشمار میروند. در این نوشته که به بخش نخست خانوادهی کلاغان میپردازد با ۳۰ گونه (از ۱۲۰ گونه) آشنا میشویم.
سردهی زاغهای کوهی Pyrrhocorax
نام: زاغ نوکسرخ Red-billed chough
نام علمی: Pyrrhocorax pyrrhocorax
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: کوهستانها و تختهسنگهای کرانهای و سبزهزارهای پیرامون آنها در جنوب اروپا، جزیرههای بریتانیا و ایرلند در شمال غربی اروپا، شرق و شمال غربی آفریقا، منطقهی قفقاز، آسیای میانه، شمال منطقهی خاورمیانه همچون ایران و بخشهایی از شمال کشورهای هند و چین در شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۳۱۰ گرم، بدن به درازای ۳۹ تا ۴۰ سانتیمتر، بازهی میان دو سر بالها ۷۳ تا ۹۰ سانتیمتر
نگاره: Luc Brient
نام: زاغ نوکزرد (زاغ آلپی) Yellow-billed chough
نام علمی: Pyrrhocorax graculus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقههای کوهستانی، سبزهزارهای معتدل، چراگاهها و منطقههای شهری جنوب قارهی اروپا، شمال غربی آفریقا، منطقهی قفقاز، آسیای میانه، شمال منطقهی خاورمیانه همچون ایران و بخشهایی از شمال کشورهای هند، نپال و چین در شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۸۸ تا ۲۵۲ گرم، بدن به درازای ۳۷ تا ۳۹ سانتیمتر، بازهی میان دو سر بالها ۷۵ تا ۸۵ سانتیمتر
نگاره: Paula Alçada
سردهی زاغهای خاور دور Crypsirina
نام: زاغ درختی دمپارویی Racket-tailed treepie
نام علمی: Crypsirina temia
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها و درختزارهای باز، درختچهزارها، کشتزارها و باغهای باز و بامبوزارهای کشورهای تایلند، کامبوج، ویتنام، لائوس، جنوب چین و ویتنام و جزیرههای سوماترا، جاوه و بالی کشور اندونزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۱۴ تا ۱۴۵ گرم، بدن به درازای ۳۱ تا ۳۳ سانتیمتر
نگاره: Sheau Torng Lim
نام: زاغ درختی کلاهدار Hooded treepie
نام علمی: Crypsirina cucullata
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و درختچهزارهای خشک گرمسیری یا نیمهگرمسیری کشور میانمار در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۳۰ تا ۱۳۵ گرم، بدن به درازای ۲۹ تا ۳۱ سانتیمتر
نگاره: Pieter Verheij
سردهی زاغهای درختی دُمدراز Dendrocitta
نام: زاغ درختی خاکستری Grey treepie
نام علمی: Dendrocitta formosae
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها، درختچهزارها و کشتزارهای کوهپایههای رشتهکوه هیمالیا در شبهقارهی هند، رشتهکوه گهات شرقی در شرق کشور هند و کشورهای بنگلادش، میانمار، تایلند و چین و جزیرهی تایوان در جنوب شرقی و شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۸۹ تا ۱۲۱ گرم، بدن به درازای ۳۶ تا ۴۰ سانتیمتر
نگاره: チンさん (Chin-san)
نام: زاغ درختی حنایی Rufous treepie
نام علمی: Dendrocitta vagabunda
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها، درختچهزارهای باز، کشتزارها و باغهای شهری کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، میانمار، لائوس و تایلند در جنوب و جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۹۰ تا ۱۳۰ گرم، بدن به درازای ۴۶ تا ۵۰ سانتیمتر، بالها به درازای ۱۴ تا ۱۷ سانتیمتر
نگاره: Henry Koh
نام: زاغ درختی طوقی Collared treepie
نام علمی: Dendrocitta frontalis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری بخشهایی از کشورهای هند، بنگلادش، نپال، میانمار و چین در جنوب و شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۰۰ گرم، بدن به درازای ۳۸ سانتیمتر
نگاره: David Beadle
نام: زاغ درختی سوماترا Sumatran treepie
نام علمی: Dendrocitta occipitalis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، درختچهزارها، کشتزارها و جنگلهای پیشین ویران شدهی جزیرهی سوماترای کشور اندونزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۸۰ تا ۱۰۲ گرم، بدن به درازای ۴۰ سانتیمتر
نگاره: Mike Nelson-Birdtour ASIA
نام: زاغ درختی بورنئو Bornean treepie
نام علمی: Dendrocitta cinerascens
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها، لبهی جنگلها، بامبوزارها و درختچهزارهای جزیرهی بورنئو در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۵ گرم، بدن به درازای ۴۰ سانتیمتر
نگاره: Tony Knight
نام: زاغ درختی شکمسفید White-bellied treepie
نام علمی: Dendrocitta leucogastra
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها و کشتزارهای دامنههای رشتهکوه گهات غربی در جنوب غربی کشور هند در جنوب قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۵ گرم، بدن به درازای ۴۵ سانتیمتر
نگاره: Alex Antal
نام: زاغ درختی آندامان Andaman treepie
نام علمی: Dendrocitta bayleyii
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری گروهجزیرهی آندامان وابسته به کشور هند در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۹۲ تا ۱۱۳ گرم، بدن به درازای ۳۲ سانتیمتر
نگاره: Dave Irving
سردهی زاغیهای سیاه Platysmurus
نام: زاغ سیاه مالایی Malayan black magpie
نام علمی: Platysmurus leucopterus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و جنگلهای مانگرو گرمسیری یا نیمهگرمسیری جنوب کشور میانمار، جنوب تایلند، شبهجزیرهی مالزی و جزیرهی سوماترای کشور اندونزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۷۸ تا ۱۸۲ گرم، بدن به درازای ۳۹ تا ۴۱ سانتیمتر
نگاره: zaharudin esa
نام: زاغ سیاه بورنئو Bornean black magpie
نام علمی: Platysmurus aterrimus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای منطقههای پست، درختچهزارها و کشتزارهای جزیرهی بورنئو در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۸۰ گرم، بدن به درازای ۴۱ تا ۴۳ سانتیمتر
نگاره: Mike Prince
سردهی زاغهای درختی دمدندانهای Temnurus
نام: زاغ درختی دمدندانهای Ratchet-tailed treepie
نام علمی: Temnurus temnurus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و درختچهزارهای کشورهای تایلند، ویتنام و لائوس و جزیرهی هاینان کشور چین در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۳۸ گرم، بدن به درازای ۳۲ تا ۳۵ سانتیمتر
نگاره: Jason Thompson
سردهی زاغیهای سبز Cissa
نام: زاغی سبز معمولی Common green magpie
نام علمی: Cissa chinensis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها، درختچهزارها، بامبوزارها و تالابهای رشتهکوه هیمالیا در شمال شرقی کشور هند، جنوب چین و بخشهایی از کشورهای بنگلادش، میانمار، لائوس، تایلند و ویتنام، شبهجزیرهی مالزی و جزیرهی سوماترای اندونزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۰ تا ۱۳۳ گرم، بدن به درازای ۳۷ تا ۳۹ سانتیمتر
نگاره: Weng Keong Liew
نام: زاغی سبز هندوچین Indochinese green magpie
نام علمی: Cissa hypoleuca
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری کشورهای ویتنام، لائوس و کامبوج و بخشهایی از کشورهای تایلند و چین در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۵ گرم، بدن به درازای ۳۴ تا ۳۵ سانتیمتر
نگاره: Lawrence Neo
نام: زاغی سبز جاوهای Javan green magpie
نام علمی: Cissa thalassina
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و کشتزارهای غرب جزیرهی جاوهی کشور اندونزی در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۴ تا ۱۳۰ گرم، بدن به درازای ۲۴ تا ۳۰ سانتیمتر
نگاره: Andrew Owen
نام: زاغی سبز بورنئو Bornean green magpie
نام علمی: Cissa jefferyi
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال جزیرهی بورنئو در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۵ گرم، بدن به درازای ۲۷ تا ۳۸ سانتیمتر، بالها به درازای ۱۳ سانتیمتر
نگاره: Zulkifli Ishak
سردهی زاغیهای آبی Urocissa
نام: زاغی آبی تایوان (زاغی آبی فرمزی یا فورموسان) Taiwan blue magpie
نام علمی: Urocissa caerulea
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای پهنبرگ و کوهستانی جزیرهی تایوان در شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۲۵۴ تا ۲۶۰ گرم، بدن به درازای ۶۳ تا ۶۸ سانتیمتر (دربرگیرندهی دُمی به درازای ۳۴ تا ۴۲ سانتیمتر)، بالها به درازای ۱۸ تا ۲۰ سانتیمتر
نگاره: Kong K S
نام: زاغی آبی نوکسرخ Red-billed blue magpie
نام علمی: Urocissa erythroryncha
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلها و درختچهزارهای منطقههای تپهای و کوهستانی و روستاها و شهرهای کشور نپال و شمال هند در شمال شبهقارهی هند، شرق چین و بخشهایی از کشورهای میانمار، لائوس، تایلند، ویتنام و کامبوج در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۹۶ تا ۲۳۲ گرم، بدن به درازای ۶۵ تا ۶۸ سانتیمتر
نگاره: Chris_Chau
نام: زاغی آبی نوکزرد Yellow-billed blue magpie
نام علمی: Urocissa flavirostris
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی و کشتزارهای کشورهای نپال و بوتان و شمال هند در شمال شبهقارهی هند، همچنین بخشهای کوچکی در شمال کشورهای میانمار و ویتنام در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۳۲ تا ۱۸۰ گرم، بدن به درازای ۵۵ تا ۶۶ سانتیمتر (دربرگیرندهی دُمی به درازای ۴۶ سانتیمتر)
نگاره: Chandramouli Ganguly
نام: زاغی آبی سریلانکا Sri Lanka blue magpie
نام علمی: Urocissa ornata
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری کشور جزیرهای سریلانکا در جنوب قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۹۶ گرم، بدن به درازای ۴۲ تا ۴۷ سانتیمتر
نگاره: TP Jay
نام: زاغی بالسفید White-winged magpie
نام علمی: Urocissa whiteheadi
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، تالابها، کشتزارها و جنگلهای پیشین ویران شدهی جنوب کشور چین، شمال ویتنام و شمال و مرکز لائوس در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۲۰۰ گرم، بدن به درازای ۴۳ تا ۴۶ سانتیمتر
نگاره: Vincent Wang
سردهی جیجاقهای بلوطی یا جیجاقهای جیرجیری Garrulus
نام: جیجاق اوراسیایی Eurasian jay
نام علمی: Garrulus glandarius
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای درختان بلوط و باغهای روستایی و شهری قارهی اروپا، شمال غربی آفریقا، شمال آسیا، منطقهی قفقاز، شمال منطقهی خاورمیانه، شمال شبهقارهی هند و شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۴۰ تا ۱۹۰ گرم، بدن به درازای ۳۴ تا ۳۵ سانتیمتر، بازهی میان دو سر بالها ۵۲ تا ۵۸ سانتیمتر
نگاره: **Blue Tit**
(آشنایی بیشتر با جیجاق اوراسیایی)
نام: جیجاق سرسیاه Black-headed jay
نام علمی: Garrulus lanceolatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختزارهای منطقههای باز، زمینهای کشاورزی و درختزارها و درختچهزارهای نزدیک روستاهای شرق کشور افغانستان، شمال پاکستان و هند و غرب نپال در جنوب قارهی آسیا
اندازه: وزن ۸۴ تا ۱۰۴ گرم، بدن به درازای ۳۳ سانتیمتر
نگاره: Dilip Gupta
نام: جیجاق لیدت Lidth's jay
نام علمی: Garrulus lidthi
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کاج، درختزارهای نیمهگرمسیری و کشتزارهای جزیرههای آمامی اوشیما و توکونوشیما وابسته به کشور ژاپن در شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۵ گرم، بدن به درازای ۳۸ سانتیمتر
نگاره: -
سردهی زاغهای زمینی Podoces
نام: زاغ زمینی هندرسون (زاغ زمینی مغولی) Henderson's ground jay
نام علمی: Podoces hendersoni
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارها و بوتهزارهای منطقههای بیابانی و نیمهبیابانی کشورهای مغولستان، شمال چین و بخشهای کوچکی از جنوب روسیه و شرق قزاقستان در آسیای میانه
اندازه: وزن ۱۰۴ تا ۱۴۰ گرم، بدن به درازای ۲۸ سانتیمتر
نگاره: Purevsuren Tsolmonjav
نام: زاغ زمینی سینکیانگ Xinjiang ground jay
نام علمی: Podoces biddulphi
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارها و بوتهزارهای بیابانهای منطقهی خودگردان سینکیانگ در شمال غربی کشور چین در شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲۰ تا ۱۴۱ گرم، بدن به درازای ۲۶ تا ۳۱ سانتیمتر
نگاره: Vincent Wang
نام: زاغ زمینی ایرانی Persian ground jay
نام علمی: Podoces pleskei
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارها و بوتهزارهای منطقههای بیابانی و نیمهبیابانی و سبزدشتهای شرق و جنوب شرقی کشور ایران در جنوب قارهی آسیا
اندازه: وزن ۸۵ تا ۹۰ گرم، بدن به درازای ۲۴ تا ۲۵ سانتیمتر
نگاره: مهدی جلالپور
(آشنایی بیشتر با زاغ زمینی ایرانی)
نام: زاغ زمینی ترکستان (زاغ زمینی خاکستری) Turkestan ground jay
نام علمی: Podoces panderi
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارها و بوتهزارهای منطقههای بیابانی شمال کشور ترکمنستان، مرکز ازبکستان و بخشهای کوچکی از جنوب و شرق قزاقستان در آسیای میانه
اندازه: وزن ۸۶ تا ۹۶ گرم، بدن به درازای ۲۵ سانتیمتر
نگاره: Steve Rooke
گونههای خانوادهی کلاغان (بخش نخست) - (بخش دوم) - (بخش سوم) - (بخش چهارم)
بنمایگان: wikipedia
گردآوری: فرتورچین