خانواده‌ی خارپشت‌ماهیان Diodontidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی بادکنک‌ماهی‌سانیان، از راسته‌ی چهاردندان‌سانان و از رده‌ی پرتوبالگان هستند. این خانواده دربرگیرنده‌ی ۱۸ گونه است که در ۷ سرده دسته‌بندی شده‌اند. تاکنون ۱۸ گونه از خانواده‌ی خارپشت‌ماهیان نابود شده و از میان رفته‌اند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان خارپشت‌ماهی‌های خال‌باله، خاردراز و خال‌باله را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی خارپشت‌ماهیان در آب‌های معتدل و گرمسیری اقیانوس‌های اطلس، هند و آرام زندگی می‌کنند. بیشتر آنان کفزی هستند و بزرگسالان در منطقه‌های نزدیک کرانه‌ها به‌سر می‌برند؛ ولی جوانان دریامیانی یا لجه‌زی یا پلاژیک هستند و در منطقه‌های مرجانی، صخره‌ای، شنی و گلی تا ژرفای ۱۰۰ متری دیده می‌شوند. بیشتر گونه‌های این خانواده دریازی هستند، ولی در میان آنان گونه‌های آب لب‌شور نیز یافت می‌شوند.
این جانوران بدنی پهن و بدون پولک و پوشیده از خار دارند. همچنین آنان پوزه‌ای با نوک کُند و دهانی بزرگ دارند. دندان‌های آنان به‌هم جوش خورده‌اند و همانند نوک طوطی‌ها شده‌اند. خوراک این ماهیان، بی‌مهرگان صدف‌دار است و کاربرد نوک طوطی‌مانند آنان، خرد کردن صدف نرم‌تنان و خارپشتان دریایی‌ست. خارپشت‌ماهیان دارای باله‌ی دُمی گِرد و بدون باله‌های شکمی هستند. همچنین باله‌های آنان بدون خار هستند. باله‌های پشتی و مخرجی کم‌وبیش همانند هم و تا اندازه‌ای روبه‌روی هم هستند. دهانه‌ی آبششی آنان کوچک و در جلو باله‌های سینه‌ای جای گرفته است.
بیشتر گونه‌های خانواده‌ی خارپشت‌ماهیان زهرآگین هستند. در گونه‌های زهرآگین، اندام‌های درونی همچون تخمدان‌ها و کبد و گاهی پوست دربردارنده‌ی تترودوتوکسین هستند. تترودوتوکسین ترکیب شیمیایی بسیار زهرآگین و کشنده‌تر از سیانور است و هنوز هیچ دارویی برای آن یافت نشده است. دومین سازوکار دفاعی خارپشت‌ماهیان، پُر کردن دستگاه گوارش بسیار کشسان خود با آب، یا هوا در بیرون از آب است. این کار آنان را بسیار بزرگ‌تر و کم‌وبیش گوی‌مانند می‌کند. همچنین خارهای روی بدن‌شان نیز برجسته‌تر می‌شوند. آنان این کار را در زمان خواب یا خطر یا ترس انجام می‌دهند تا زمینه‌ساز فرار شکارگران شوند. با این همه بزرگسالان به‌دست کوسه‌ها و نهنگ قاتل و نوجوانان به‌دست دلفینان، ماهیان تن و برخی گونه‌های میگوهای آخوندکی شکار می‌شوند. خارپشت‌ماهی گینه‌ای با درازای ۲۵ سانتی‌متر و خارپشت‌ماهی خال‌باله با درازای ۹۱ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی خارپشت‌ماهیان به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۱۷ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.

سرده‌ی Allomycterus

نام: خارپشت‌ماهی ژرفازی Deepwater burrfish
نام علمی: Allomycterus pilatus
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۴۰ تا ۲۷۰ متری آب‌های معتدل اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (کرانه‌های معتدل کشورهای استرالیا و نیوزیلند و دریای تاسمانی در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۵۰ سانتی‌متر
نگاره: lcolmer

سرده‌ی Chilomycterus

نام: خارپشت‌ماهی لگام‌دار Bridled burrfish
نام علمی: Chilomycterus antennatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۱۳ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس اطلس (غرب اقیانوس اطلس: از جنوب شرقی ایالت فلوریدای کشور آمریکا و کشور جزیره‌ای باهاما در شرق آمریکای شمالی تا شمال آمریکای جنوبی؛ شرق اقیانوس اطلس: نزدیکی کشور موریتانی در غرب قاره‌ی آفریقا)
اندازه: بدن به درازای ۳۸ سانتی‌متر
نگاره: Frank Krasovec

نام: خارپشت‌ماهی تارعنکبوتی Web burrfish
نام علمی: Chilomycterus antillarum
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۴۴ متری آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس اطلس (از جنوب شرقی ایالت فلوریدای کشور آمریکا و کشور جزیره‌ای باهاما در شرق آمریکای شمالی تا شمال شرقی کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی)
اندازه: بدن به درازای ۳۰ سانتی‌متر
نگاره: Kevin Bryant

نام: خارپشت‌ماهی گینه‌ای Guinean burrfish
نام علمی: Chilomycterus mauretanicus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ؟ تا ۱۰۰ متری آب‌های گرمسیری شرق مرکز اقیانوس اطلس (از گروه‌جزیره‌ی قناری وابسته به کشور اسپانیا تا کشور آنگولا و شاید کشور نامیبیا در غرب قاره‌ی آفریقا)
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر
نگاره: Luis Perez Berrocal

نام: خارپشت‌ماهی خال‌باله Spotfin burrfish
نام علمی: Chilomycterus reticulatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲۰ تا ۱۰۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری همه‌ی اقیانوس‌های جهان
اندازه: بدن به درازای ۶۹/۷ سانتی‌متر
نگاره: Susanne Spindler

نام: خارپشت‌ماهی راه‌راه Striped burrfish
نام علمی: Chilomycterus schoepfi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۱۱ متری آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس اطلس، میان مدارهای ۴۶ درجه‌ی شمالی تا ۵ درجه‌ی جنوبی و ۹۸ درجه‌ی غربی تا ۳۴ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از استان نوا اسکوشیای کشور کانادا، ایالت مین کشور آمریکا، کشور جزیره‌ای باهاما و شمال شاخاب مکزیک در شرق آمریکای شمالی تا کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی)
اندازه: وزن ۶۳۰ گرم، بدن به درازای ۲۷/۹ سانتی‌متر
نگاره: Kevin Bryant

نام: خارپشت‌ماهی قهوه‌ای Brown burrfish
نام علمی: Chilomycterus spinosus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۷۰ تا ۱۹۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری جنوب غربی اقیانوس اطلس (از کشور ونزوئلا تا کشور آرژانتین در شرق آمریکای جنوبی، دربرگیرنده‌ی کشور جزیره‌ای ترینیداد و توباگو)
اندازه: بدن به درازای ۲۸ سانتی‌متر
نگاره: Athila Bertoncini Andrade

سرده‌ی Cyclichthys

نام: خارپشت‌ماهی منقارپرنده‌ای Birdbeak burrfish
نام علمی: Cyclichthys orbicularis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۹ تا ۱۷۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس، میان مدارهای ۳۲ درجه‌ی شمالی تا ۳۶ درجه‌ی جنوبی و ۲۴ درجه‌ی شرقی تا ۱۶۸ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام: از دریای سرخ و شرق قاره‌ی آفریقا تا کشور فیلیپین در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیاو جنوب تا کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ جنوب شرقی اقیانوس اطلس: کرانه‌های جنوبی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا)
اندازه: بدن به درازای ۳۰ سانتی‌متر
نگاره: Eunice Khoo

نام: خارپشت‌ماهی خال‌پایه Spotbase burrfish
نام علمی: Cyclichthys spilostylus
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۳ تا ۹۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام (اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام: از دریای سرخ تا کشور آفریقای جنوبی در شرق قاره‌ی آفریقا و به‌سوی شرق تا جنوب کشور ژاپن، کشور فیلیپین، کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شرق اقیانوس آرام: کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور؛ دریای مدیترانه: کرانه‌های کشور اسرائیل)
اندازه: بدن به درازای ۳۴ سانتی‌متر
نگاره: Halvard Aas Midtun

سرده‌ی Diodon

نام: خارپشت‌ماهی پلاژیک Pelagic porcupinefish
نام علمی: Diodon eydouxii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ؟ متری آب‌های گرمسیری همه‌ی اقیانوس جهان، میان مدارهای ۳۱ درجه‌ی شمالی تا ۳۷ درجه‌ی جنوبی و ۵۰ درجه‌ی غربی تا ۱۵۴ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۲۷ سانتی‌متر
نگاره: Totti

نام: خارپشت‌ماهی خاردراز Longspined porcupinefish
نام علمی: Diodon holocanthus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۲۰۰ (بیشتر ۲ تا ۳۵) متری آب‌های نیمه‌گرمسیری همه‌ی اقیانوس جهان، میان مدارهای ۳۷ درجه‌ی شمالی تا ۳۹ درجه‌ی جنوبی و ۸ درجه‌ی شرقی تا ۵۵ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (غرب اقیانوس اطلس: از کشور کانادا، ایالت فلوریدای کشور آمریکا و کشور جزیره‌ای باهاما در شرق آمریکای شمالی تا کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی؛ شرق اقیانوس اطلس: میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۲۳ درجه‌ی شمالی از عرض جغرافیایی، همچنین کرانه‌های کشور آفریقای جنوبی؛ غرب اقیانوس هند: از جنوب دریای سرخ تا کشورهای جزیره‌ای ماداگاسکار و موریس و جزیره‌ی رئونیون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در شرق قاره‌ی آفریقا؛ اقیانوس آرام: از جنوب کشور ژاپن به‌سوی جنوب تا جزیره‌ی لرد هاوو وابسته به کشور استرالیا به‌سوی شرق تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌ی ایستر وابسته به کشور شیلی در قاره‌ی اقیانوسیه؛ همچنین از جنوب ایالت کالیفرنیای کشور آمریکا در غرب آمریکای شمالی تا کشور کلمبیا در شمال غربی آمریکای جنوبی، همچنین کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور)
اندازه: بدن به درازای ۵۰ سانتی‌متر
نگاره: Adrien WECKEL

نام: خارپشت‌ماهی خال‌باله Spot-fin porcupinefish
نام علمی: Diodon hystrix
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۵۰ (بیشتر ۳ تا ۲۰) متری آب‌های نیمه‌گرمسیری همه‌ی اقیانوس جهان، میان مدارهای ۳۵ درجه‌ی شمالی تا ۳۱ درجه‌ی جنوبی و ۱۸۰ درجه‌ی غربی تا ۱۸۰ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (شرق اقیانوس آرام: از ایالت کالیفرنیای کشور آمریکا در غرب آمریکای شمالی تا کشور شیلی در غرب آمریکای جنوبی، دربرگیرنده‌ی گروه‌جزیره‌ی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور؛ غرب اقیانوس اطلس: از گروه‌جزیره‌ی برمودا (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا)، ایالت ماساچوست کشور آمریکا و شمال شاخاب مکزیک در شرق آمریکای شمالی تا کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی؛ شرق اقیانوس اطلس: میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۲۳ درجه‌ی شمالی از عرض جغرافیایی؛ غرب اقیانوس هند: از دریای سرخ تا کشورهای جزیره‌ای ماداگاسکار و موریس و جزیره‌ی رئونیون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در شرق قاره‌ی آفریقا)
اندازه: وزن ۲/۸ کیلوگرم، بدن به درازای ۹۱ سانتی‌متر
نگاره: Nikolai Vladimirov

نام: خارپشت‌ماهی لکه‌سیاه Black-blotched porcupinefish
نام علمی: Diodon liturosus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۹۰ (بیشتر ۱۵ تا ۳۰) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۳۰ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی (اقیانوس‌های هند و آرام: از شرق قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی انجمن وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه؛ جنوب شرقی اقیانوس اطلس: کرانه‌های جنوب شرقی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا)
اندازه: بدن به درازای ۶۵ سانتی‌متر
نگاره: Glen Whisson

نام: خارپشت‌ماهی خارباریک Slender-spined porcupine fish
نام علمی: Diodon nicthemerus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۷۰ متری آب‌های معتدل اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (از مرکز ایالت نیو ساوت ولز تا ایالت استرالیای غربی در جنوب کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: Tim Gamblin

سرده‌ی Dicotylichthys

نام: خارپشت‌ماهی سه‌نوار Three-bar porcupinefish
نام علمی: Dicotylichthys punctulatus
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ؟ تا ۵۰ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری غرب اقیانوس آرام، میان مدارهای ۲۷ درجه‌ی جنوبی تا ۴۰ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی (از شاخاب مورتون تا تنگه‌ی باس در شرق کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: Mike Jones

سرده‌ی Lophodiodon

نام: خارپشت‌ماهی چهارنوار Four-bar porcupinefish
نام علمی: Lophodiodon calori
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ؟ تا ۱۰۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام
اندازه: بدن به درازای ۳۰ سانتی‌متر
نگاره: Ewout Knoester

سرده‌ی Tragulichthys

نام: خارپشت‌ماهی خاردراز Longspine burrfish
نام علمی: Tragulichthys jaculiferus
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۶ تا ۱۳۷ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام، میان مدارهای ۱۰ درجه‌ی جنوبی تا ۲۸ درجه‌ی جنوبی و ۱۱۳ درجه‌ی شرقی تا ۱۵۴ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (کرانه‌های شمالی کشور استرالیا و دریای آرافورا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۳۰ سانتی‌متر
نگاره: Alex Hoschke

بن‌مایگان: wikipedia - fishbase
گردآوری: فرتورچین