خانوادهی لاکپشتان زمینی Testudinidae، خانوادهای از زیرراستهی نهانگردنسانیان، از راستهی لاکپشتسانان و از ردهی خزندگان هستند. به لاکپشتهایی که میتوانند سر و گردن خود را به زیر لاک بکشند، نهانگردن گفته میشود. این خانواده دربرگیرندهی ۴۷ گونه است که در ۱۷ سرده دستهبندی شدهاند. تاکنون ۸۵ گونه از خانوادهی لاکپشتان زمینی نابود شده و از میان رفتهاند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان لاکپشتهای مدیترانهای، غولپیکر، ستارهدار و پشت بنددار را نام برد. گونههای خانوادهی لاکپشتان زمینی در قارههای اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و جزیرههای ماداگاسکار، گالاپاگوس و آلدابرا زندگی میکنند. همهی آنان زمینی یا خشکیزی هستند و در زیستگاههایی گرم از جنگلهای بارانی گرفته تا بیابانها زندگی میکنند. این لاکپشتها پوستی کلفت و پولکدار، دستها و پاهایی کلفت، دُمی کوتاه و آروارههایی پُرتوان دارند. همچنین آنان ۵ انگشت پنجهدار در دستها و ۴ انگشت پنجهدار در پاهایشان دارند.
لاکپشتهای زمینی بسیار آرام حرکت میکنند، بهگونهای که سرعت راه رفتن آنان میان ۰/۲ تا ۰/۵ کیلومتر مربع بر ساعت است. برخی از گونههای خانوادهی لاکپشتان زمینی بیشتر از هر جانور دیگری در این جهان زندگی کردهاند. جاناتان Jonathan یک لاکپشت غولپیکر آلدابرا است که در سال ۱۸۳۲ زاده شده و ۱۸۹ تا ۱۹۰ سال سن دارد. زیستگاه این جانور جزیرهی سنت هلن (از سرزمینهای فرادریایی بریتانیا) در اقیانوس اطلس است. لاکپشت لکهدار دماغه با وزن ۹۵ تا ۱۶۵ گرم و درازای ۶ تا ۱۰ سانتیمتر و لاکپشت غولپیکر گالاپاگوس با وزن ۱۳۶ تا ۳۱۷ کیلوگرم و درازای ۷۵ تا ۱۵۰ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی لاکپشتان زمینی بهشمار میروند. در این نوشته که به بخش نخست خانوادهی لاکپشتان زمینی میپردازد با ۲۰ گونه آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با لاکپشتها: لاکپشتها خزندگانی با لاک استخوانی یا غضروفی هستند. این لاک یا صدف، استخوانها و بخشهای نرم و آسیبپذیر بدن را میپوشاند. ستون مهرهها، دندهها و چند استخوان دیگر لاکپشت به رویهی درونی این لاک پیوند دارند. از همین روست که جانورانی کُندرو و کموبیش سنگینوزن هستند. آنان در هنگام ترس میتوانند سر، دست و پای خود را به درون لاک کشیده و پنهان شوند. لاک پشتی آنان پشتلاک و لاک زیرینشان زیرلاک نام دارند. در بیشتر لاکپشتها رویهی بیرونی لاک آنان، با پولکهای بزرگ، زبر و تیزی بهنام سپرچه پوشیده شده است. برخی دیگر از لاکپشتها همچون لاکپشتهای چرمی و لاکپشتهای نرملاک، لاکی چرمی و سبک دارند. سبکی لاک این لاکپشتها سرعت آنان را در شنا افزایش داده و از فرو رفتن آنان در آب جلوگیری میکند.
پوست بدن لاکپشتها کلفت و پولکدار است. پوست این جانوران در برابر خشکی، سرما، گرما و پرتو فرابنفش پایدار است و بدینگونه زندگی در آب و هواهای سخت را برای آنان آسان میکند. گونههای خشکیزی این جانوران دارای دستها و پاهایی با ۵ انگشت پنجهدار هستند، ولی گونههای آبزی دستها و پاهایی بالهمانند دارند. لاکپشتها آروارههایی نیرومند و بدون دندان دارند. در پیرامون این آروارهها، استخوانها و برآمدگیهای شاخمانندی جای دارد که در لاکپشتان گیاهخوار، پهن و در لاکپشتان گوشتخوار بسیار تیز هستند. لاکپشتان گیاهخوار با برآمدگیهای پهن خود گیاهان را میجوند و لاکپشتان گوشتخوار با برآمدگیهای تیز، شکار را تکهتکه میکنند. این جانوران بینایی و بویایی بسیار خوبی دارند، ولی از آنجا که گوش بیرونی ندارند، شنوایی آنان کمتوان است. گسترهی شنوایی لاکپشتها میان ۲۰۰ تا ۷۵۰ هرتز است، ولی گسترهی شنوایی آدمیان میان ۲۰ تا ۲۰۰۰۰ هرتز است.
سردهی لاکپشتهای مدیترانهای Testudo
نام: لاکپشت روسی (لاکپشت آسیای میانه) Russian tortoise
نام علمی: Testudo horsfieldii
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، بیابانهای داغ و زمینهای کشتپذیر کشورهای ایران، آذربایجان، ارمنستان، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، بخشهایی از روسیه و منطقهی خودگردان سینکیانگ چین در قارهی آسیا
اندازه: لاک به درازای ۱۳ تا ۲۰ سانتیمتر برای نرها و ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Amirekul
نام: لاکپشت هرمان Hermann's tortoise
نام علمی: Testudo hermanni
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای معتدل، درختچهزارهای دارای پوشش گیاهی بوتهای مدیترانهای، تلماسههای شنی کرانهای، چراگاهها، کلانکشتزارها و باغهای روستایی کشورهای آلبانی، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، فرانسه، یونان، ایتالیا، مونتهنگرو، مقدونیه شمالی، رومانی، صربستان، اسپانیا و ترکیه در جنوب قارهی اروپا
اندازه: وزن ۲ تا ۲/۵ کیلوگرم، لاک به درازای ۱۲ تا ۲۳ سانتیمتر
نگاره: Lajos Kurucz
نام: لاکپشت یونانی (لاکپشت مهمیزدار) Greek tortoise
نام علمی: Testudo graeca
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای دارای پوشش گیاهی بوتهای مدیترانهای، سبزهزارهای معتدل، سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، چراگاهها، کلانکشتزارها و باغهای روستایی کشورهای آلبانی، ارمنستان، آذربایجان، بلغارستان، گرجستان، یونان، مولداوی، مقدونیه شمالی، رومانی، روسیه، اسپانیا، ترکیه و اوکراین در جنوب قارهی اروپا، کشورهای الجزایر، مصر، لیبی، مراکش و تونس در شمال قارهی آفریقا و کشورهای سوریه، اردن، اسرائیل، عراق و ایران در غرب قارهی آسیا
اندازه: وزن ۵ کیلوگرم، لاک به درازای ۳۵ سانتیمتر
نگاره: Daniel Escoriza
نام: لاکپشت کلاینمن (لاکپشت مصری) Kleinmann's tortoise
نام علمی: Testudo kleinmanni
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و بیابانهای داغ شمال کشور لیبی در شمال قارهی آفریقا
اندازه: لاک به درازای ۹ تا ۱۰ سانتیمتر برای نرها و ۱۳ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Alan Gregg
نام: لاکپشت لبهدار Marginated tortoise
نام علمی: Testudo marginata
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای معتدل، درختچهزارهای دارای پوشش گیاهی بوتهای مدیترانهای، چراگاهها، کلانکشتزارها و باغهای روستایی کشورهای آلبانی و یونان در جنوب قارهی اروپا
اندازه: وزن ۵ کیلوگرم، لاک به درازای ۳۵ سانتیمتر
نگاره: Rob Gowan
سردهی آلدابراییها Aldabrachelys
نام: لاکپشت غولپیکر آلدابرا Aldabra giant tortoise
نام علمی: Aldabrachelys gigantea
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، سبزهزارهای تندابی یا نمناک موسمی نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک و نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و تلماسههای شنی کرانهای کشورهای جزیرهای سیشل و ماداگاسکار و جزیرهی زنگبار وابسته به کشور تانزانیا در شرق قارهی آفریقا (در آبسنگ حلقوی آلدابرا وابسته به کشور جزیرهای سیشل نزدیک به ۱۰۰ هزار لاکپشت غولپیکر زندگی میکنند.)
اندازه: وزن ۲۵۰ کیلوگرم برای نرها و ۱۵۹ کیلوگرم برای مادهها، لاک به درازای ۱۲۲ سانتیمتر برای نرها و ۹۱ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Arjan Haverkamp
(آشنایی بیشتر با لاکپشت غولپیکر آلدابرا)
سردهی پرتونقشهای ماداگاسکار Astrochelys
نام: لاکپشت انگونوکا (لاکپشت ماداگاسکار) Angonoka tortoise
نام علمی: Astrochelys yniphora
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و جنگلهای پیشین بهسختی ویران شدهی نیمهگرمسیری یا گرمسیری پارک ملی شاخاب بالی در شمال غربی کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: وزن ۱۰/۳ کیلوگرم برای نرها و ۸/۸ کیلوگرم برای مادهها، لاک به درازای ۴۱/۴ سانتیمتر برای نرها و ۳۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Peter Paul van Dijk
نام: لاکپشت پرتونقش Radiated tortoise
نام علمی: Astrochelys radiata
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و تلماسههای شنی کرانهای جنوب و جنوب غربی کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: وزن ۲۰ کیلوگرم برار نرها و ۱۵ کیلوگرم برای مادهها، لاک به درازای ۴۱ سانتیمتر
نگاره: -
سردهی Centrochelys
نام: لاکپشت مهمیزدار آفریقایی African spurred tortoise
نام علمی: Centrochelys sulcata
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری کشورهای بورکینافاسو، جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، اریتره، اتیوپی، مالی، موریتانی، نیجر، نیجریه، سنگال، سودان، بنین و کامرون در شمال قارهی آفریقا
اندازه: وزن ۹۸ کیلوگرم، لاک به درازای ۸۳ سانتیمتر
نگاره: John5199
سردهی Chersina
نام: لاکپشت گوشهدار Angulate tortoise
نام علمی: Chersina angulata
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای معتدل، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای دارای پوشش گیاهی بوتهای مدیترانهای و تلماسههای شنی کرانهای جنوب کشور آفریقای جنوبی و جنوب غربی کشور نامیبیا در جنوب قارهی آفریقا
اندازه: لاک به درازای ۲۲/۵ تا ۲۸/۵ سانتیمتر برای نرها و ۱۸/۵ تا ۲۲/۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Bernard DUPONT
سردهی Chersobius
نام: لاکپشت پدلوپر کارو Karoo padloper
نام علمی: Chersobius boulengeri
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و منطقههای صخرهای (پرتگاههای درونبومی و قلههای کوهستانی) در جنوب کشور آفریقای جنوبی در جنوب قارهی آفریقا
اندازه: وزن ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم، لاک به درازای ۱۰ سانتیمتر
نگاره: Tyrone James Ping
نام: لاکپشت لکهدار دماغه Speckled Cape tortoise
نام علمی: Chersobius signatus
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای دارای پوشش گیاهی بوتهای مدیترانهای و منطقههای صخرهای (پرتگاههای درونبومی و قلههای کوهستانی) در غرب کشور آفریقای جنوبی در جنوب قارهی آفریقا
اندازه: وزن ۹۵ تا ۱۶۵ گرم، لاک به درازای ۶ تا ۸ سانتیمتر برای نرها و ۱۰ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Courtney Hundermark
سردهی ستارهدارها Geochelone
نام: لاکپشت ستارهدار هندی Indian star tortoise
نام علمی: Geochelone elegans
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، چراگاهها، باغهای روستایی و جنگلهای پیشین بهسختی ویران شدهی نیمهگرمسیری یا گرمسیری کشورهای هند، پاکستان و سریلانکا در جنوب قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱ تا ۶/۶ کیلوگرم، لاک به درازای ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر برای نرها و ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Jon Gudorf Photography
نام: لاکپشت ستارهدار برمهای Burmese star tortoise
نام علمی: Geochelone platynota
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری کشور میانمار در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: لاک به درازای ۲۵ سانتیمتر برای نرها و ۴۶ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Josh More
سردهی لاکپشتهای گوفر Gopherus
نام: لاکپشت بیابانی Desert tortoise
نام علمی: Gopherus agassizii
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای معتدل ایالتهای آریزونا، یوتا، کالیفرنیا و نوادا در جنوب غربی کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: وزن ۱۱ تا ۲۳ کیلوگرم، لاک به درازای ۱۵ تا ۳۶ سانتیمتر
نگاره: Philip Bouchard
نام: لاکپشت تگزاس Texas tortoise
نام علمی: Gopherus berlandieri
پایندگی: گونهی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری جنوب ایالت تگزاس در جنوب کشور آمریکا و ایالتهای کواویلا، نوئوو لئون و تامائولیپاس در شمال شرقی مکزیک در آمریکای شمالی
اندازه: لاک به درازای ۱۵ تا ۲۲ سانتیمتر
نگاره: Clint Guadiana
نام: لاکپشت بولسون Bolson tortoise
نام علمی: Gopherus flavomarginatus
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و بیابانهای داغ ایالتهای چیواوا، کواویلا و دورانگو در شمال کشور مکزیک در آمریکای شمالی
اندازه: وزن ۳۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم، لاک به درازای ۱۶ تا ۳۷ سانتیمتر
نگاره: Jose Antonio Aranda Pineda
نام: لاکپشت گوفر Gopher tortoise
نام علمی: Gopherus polyphemus
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، تلماسههای شنی کرانهای و زمینهای کشتپذیر جنوب شرقی کشور آمریکا در آمریکای شمالی
اندازه: وزن ۵/۵ کیلوگرم، لاک به درازای ۲۳ تا ۳۸/۷ سانتیمتر
نگاره: Ewa
(آشنایی بیشتر با لاکپشت گوفر)
سردهی لاکپشتهای دماغه Homopus
نام: لاکپشت پدلوپر معمولی (لاکپشت نوکطوطی) Common padloper
نام علمی: Homopus areolatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای دارای پوشش گیاهی بوتهای مدیترانهای جنوب کشور آفریقای جنوبی در جنوب قارهی آفریقا
اندازه: وزن ۱۴۰ تا ۳۰۰ گرم، لاک به درازای ۹/۵ سانتیمتر برای نرها و ۱۱/۴ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Cowyeow
نام: لاکپشت پدلوپر بزرگ Greater padloper
نام علمی: Homopus femoralis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرمدشتهای خشک، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و سبزهزارهای بلندیهای نیمهگرمسیری یا گرمسیری مرکز کشور آفریقای جنوبی در جنوب قارهی آفریقا
اندازه: لاک به درازای ۱۰ تا ۱۴ سانتیمتر
نگاره: Chad Keates
گونههای خانوادهی لاکپشتان برکهای (بخش نخست) - (بخش دوم)
بنمایگان: wikipedia - animaldiversity - encyclopedia
گردآوری: فرتورچین