
خانوادهی ایگوآنایان Iguanidae، خانوادهای از زیرراستهی ایگوآناسانیان، از راستهی پولکداران و از ردهی خزندگان هستند. این خانواده دربرگیرندهی ۴۶ گونه است که در ۹ سرده دستهبندی شدهاند. تاکنون ۳ گونه از خانوادهی ایگوآنایان نابود شده و از میان رفتهاند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان ایگوآنای دریایی، ایگوآنای زمینی گالاپاگوس، ایگوآنای کرگدنی، ایگوآنای آبی، ایگوآنای بیابانی، ایگوآنای سبز و چاکوالای معمولی را نام برد. گونههای خانوادهی ایگوآنایان بهجز سردهی تاجکوتاهها، تنها در قارهی آمریکا یافت میشوند. گونههای سردهی تاجکوتاهها نیز، تنها در کشور جزیرهای فیجی در اقیانوس آرام و قارهی اقیانوسیه زندگی میکنند. زیستگاه آنان بیشتر جنگلها، درختچهزارها و منطقههای صخرهایست.
این جانوران بدنی باریک و پوشیده از پولک دارند. همچنین آنان دُمی دراز و تازیانهمانند و دستها و پاهایی کوتاه با ۵ انگشت پنجهدار دارند. ایگوآناها غبغبی در زیر چانه دارند که کار آن تنظیم دمای بدن است. برخی از ایگوآناها خارها یا برآمدگیهای دندانهارهای بر روی پشت و دُمشان دارند. همچنین آنان چشم سومی بر روی سرشان دارند. این اندام، تنها عدسی و شبکیه داشته و توانایی تصویرسازی ندارد، ولی میتواند تاریکی یا روشنایی و حرکت جانورانِ شکارگرِ پیرامون این جانوران را شناسایی کند.
گونههای خانوادهی ایگوآنایان رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و میاندازند. ایگوآناها میتوانند دُم جدا شدهی خود را دوباره بازسازی کنند. این جانوران برای ارتباط با دیگر ایگوآناها، سر خود را بالا و پایین میکنند. شمار این بالا و پایین کردنها معنیهای گوناگونی دارد. ایگوآناها بیشتر گیاهخوارند. همچنین همگی آنان تخمگذارند. ایگوآنای بیابانی با درازای ۴۰ سانتیمتر و ایگوآنای سبز با درازای ۱۷۰ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی ایگوآنایان بهشمار میروند. در این نوشته که به بخش نخست خانوادهی ایگوآنایان میپردازد با ۲۱ گونه (از ۴۱ گونه) آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با مارمولکها: بیشتر مارمولکها دارای ۴ دست و پا هستند و با شیوهی گام برداشتن، جابهجا میشوند. شمار اندکی از آنان مانند مارمولکهای بیپا، دست و پا ندارند و همانند مارها هستند. برخی از مارمولکها همچون مارمولکهای پرنده دارای توانایی گونهای پرواز بهنام گلاید کردن یا سُر خوردن هستند. آنان در این روش میتوانند تا ۶۰ متر پرواز کنند. برخی دیگر از مارمولکها میتوانند رو دو پای خود بایستند و بدوند. مارمولکهای باسیلیسک نیز این توانایی را دارند که روی آب بدوند. بدن مارمولکها پوشیده از پولک است. پولکها از بخار شدن آب بدن جلوگیری میکنند و بدینگونه مارمولک میتواند در زیستگاههای خشک نیز زندگی کند. مارمولکها جانورانی خونسرد بوده و نمیتوانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. آنان برای دریافت گرما به خورشید وابسته هستند. از همین روی جانورانی روزگرد هستند (بهجز گکوها).
مارمولکها دید پیشرفتهای دارند و میتوانند رنگها را ببینند. برخی از آنان همچون ایگواناها دارای چشم سومی بر روی سر خود هستند. این اندام تنها عدسی و شبکیه داشته و توانایی تصویرسازی ندارد، ولی میتواند تاریکی یا روشنایی و حرکت جانوران شکارگر پیرامون مارمولک را شناسایی کند. مارمولکها برای دفاع در برابر جانوران شکارگر، شیوهها و ابزارهایی همچون زهر، خودوابُری و پوشیدگی یا همرنگی با پیرامون خود را بهکارگیری میکنند. خودوابُری یا بریدن اندام، رفتاری دفاعی است که در ایگواناها دیده میشود. مارمولکها برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، یک یا چند اندام بدن خود را وابریده و میاندازند. آنان میتوانند اندام جدا شدهی خود را دوباره بازسازی کنند. بیشتر مارمولکها تخمگذارند. نزدیک به ۲۰ درصد از آنان زندهزا هستند و شمار کمی میتوانند بکرزایی کنند. بکرزایی گونهای زادآوری است که در آن از تخمک بارور نشده، جانوری کامل زاده شود.
سردهی Amblyrhynchus

نام: ایگوآنای دریایی Marine iguana
نام علمی: Amblyrhynchus cristatus
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، آبسنگهای صخرهای و صخرههای زیرکشندی، کرانههای صخرهای، شنی و سنگریزهای، و کرانههای گلی و پهنههای گلی میانکشندی گروهجزیرهی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۱ تا ۱۲ کیلوگرم، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۲ تا ۵۶ سانتیمتر، دُم به درازای ۱۷ تا ۸۴ سانتیمتر
نگاره: Ron Fredrick
(آشنایی بیشتر با ایگوآنای دریایی)
سردهی تاجکوتاهها Brachylophus

نام: ایگوآنای نواری فیجی مرکزی Central Fijian banded iguana
نام علمی: Brachylophus bulabula
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک و نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، منطقههای صخرهای (پرتگاههای درونبومی و قلههای کوهستانی) و جنگلهای پیشین بهسختی ویران شدهی نیمهگرمسیری یا گرمسیری کشور جزیرهای فیجی در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۹ سانتیمتر، دُم به درازای ۴۲ سانتیمتر
نگاره: -

نام: ایگوآنای نواری لائو Lau banded iguana
نام علمی: Brachylophus fasciatus
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دشت نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و جنگلهای پیشین بهسختی ویران شدهی نیمهگرمسیری یا گرمسیری کشور جزیرهای فیجی در قارهی اقیانوسیه
اندازه: وزن ۲۰۰ گرم، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۲۵ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Mickael Leger

نام: ایگوآنای گائو Gau iguana
نام علمی: Brachylophus gau
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و جنگلهای دشت نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری جزیرهی گائو وابسته به کشور جزیرهای فیجی در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۵ تا ۱۹ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Mark Fraser

نام: ایگوآنای تاجدار فیجی Fiji crested iguana
نام علمی: Brachylophus vitiensis
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و منطقههای صخرهای (پرتگاههای درونبومی و قلههای کوهستانی) در کشور جزیرهای فیجی در قارهی اقیانوسیه
اندازه: وزن ۳۰۰ گرم، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۲۳ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Likuliku Resort
سردهی ایگوآناهای زمینی گالاپاگوس Conolophus

نام: ایگوآنای زمینی گالاپاگوس Galapagos land iguana
نام علمی: Conolophus subcristatus
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری گروهجزیرهی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۱۳ کیلوگرم، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۵۳ سانتیمتر، دُم ۱ تا ۱/۵ برابر این اندازه (بدن به درازای ۹۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر)
نگاره: Francisco Santander

نام: ایگوآنای زمینی صورتی گالاپاگوس Galapagos pink land iguana
نام علمی: Conolophus marthae
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری دامنههای کوه آتشفشانی وولف در جزیرهی ایزابلای گروهجزیرهی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۵ کیلوگرم، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۴۷ سانتیمتر، دُم به درازای ۶۱/۴ سانتیمتر
نگاره: Jose Vieira

نام: ایگوآنای زمینی سانتا فه Santa Fe land iguana
نام علمی: Conolophus pallidus
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری جزیرهی سانتا فه از گروهجزیرهی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۷/۱ کیلوگرم برای نرها و ۴/۳ کیلوگرم برای مادهها، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۵۰ سانتیمتر، دُم ۱ تا ۱/۵ برابر این اندازه (بدن به درازای ۱۱۴ سانتیمتر برای نرها و ۱۰۰ سانتیمتر برای مادهها)
نگاره: Anita Gould
سردهی ایگوآناهای خاردُم Ctenosaura

نام: ایگوآنای خاردم مکزیکی Mexican spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura acanthura
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دشت نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دارای پوشش گیاهی مانگرو نیمهگرمسیری یا گرمسیری بالاتر از تراز کشندی، جنگلهای باتلاقی نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، زمینهای کشتپذیر، چراگاهها و باغهای روستایی شرق کشور مکزیک در جنوب آمریکای جنوبی و غرب کشور گواتمالا در آمریکای مرکزی
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۳۷ سانتیمتر، دُم ۱/۵ تا ۲ برابر این اندازه (بدن به درازای ۱۱۴ سانتیمتر برای نرها و ۱۰۰ سانتیمتر برای مادهها)
نگاره: Chris/Dave

نام: ایگوآنای خاردم اوتیلا Utila spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura bakeri
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دارای پوشش گیاهی مانگرو نیمهگرمسیری یا گرمسیری بالاتر از تراز کشندی، جنگلهای باتلاقی نیمهگرمسیری یا گرمسیری، سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، کرانههای صخرهای، شنی و سنگریزهای، ریشههای زیرآبی مانگرو، باغهای روستایی و منطقههای شهری جزیرهی اوتیلا در استان ایسلاس دلا باهیا وابسته به کشور هندوراس در دریای کارائیب
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۳۱/۵ سانتیمتر، دُم ۱/۵ برابر این اندازه (بدن به درازای ۷۶ سانتیمتر برای نرها و ۵۶ سانتیمتر برای مادهها)
نگاره: -

نام: ایگوآنای خاردم سن استبان San Esteban spinytail iguana
نام علمی: Ctenosaura conspicuosa
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و منطقههای صخرهای (پرتگاههای درونبومی و قلههای کوهستانی) در جزیرهی سن استبان وابسته به کشور مکزیک در شاخاب کالیفرنیا و غرب آمریکای شمالی
اندازه: بدن به درازای ۶۵ سانتیمتر، دُم یک دوم تا دو سوم درازای بدن
نگاره: J. Maughn

نام: ایگوآنای خاردم باخا کالیفرنیا Baja California spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura flavidorsalis
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، چراگاهها و باغهای روستایی کشورهای السالوادور، گواتمالا و هندوراس در آمریکای مرکزی
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۷ سانتیمتر، دُم به درازای ۲۳ سانتیمتر
نگاره: -

نام: ایگوآنای خاردم سونورا Sonoran spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura macrolopha
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، منطقههای صخرهای (پرتگاههای درونبومی و قلههای کوهستانی) و باغهای روستایی ایالتهای سونورا، سینالوآ و چیواوا در شمال غربی کشور مکزیک در آمریکای شمالی
اندازه: -
نگاره: Trevor Persons

نام: ایگوآنای خاردم سینهسیاه Black-chested spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura melanosterna
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، کرانههای شنی، صخرههای دریایی و جزیرههای فراکرانهای صخرهای، چراگاهها و باغهای روستایی کشور هندوراس در آمریکای مرکزی
اندازه: وزن ۵۹۰ تا ۱۴۰۰ گرم، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۳۲ سانتیمتر، دُم ۱/۵ برابر این اندازه
نگاره: James Willamor

نام: ایگوآنای خاردم نولاسکو Nolasco spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura nolascensis
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و کرانههای صخرهای جزیرهی نولاسکو سن پدرو وابسته به کشور مکزیک در شاخاب کالیفرنیا و غرب آمریکای شمالی
اندازه: -
نگاره: Scott Trageser

نام: ایگوآنای خاردم اوآخاکایی Oaxacan spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura oaxacana
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری ایالت اوآخاکای کشور مکزیک در آمریکای شمالی
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۷ سانتیمتر، دُم ۱ تا ۱/۵ برابر این اندازه
نگاره: Alejandro Calzada

نام: ایگوآنای خاردم رواتان Roatan spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura oedirhina
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دشت نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دارای پوشش گیاهی مانگرو نیمهگرمسیری یا گرمسیری بالاتر از تراز کشندی، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، کرانههای صخرهای، شنی و سنگریزهای، کرانههای گلی و پهنههای گلی میانکشندی، شورمردابها (با سبزههای نمایان)، صخرههای دریایی و جزیرههای فراکرانهای صخرهای، باغهای روستایی، منطقههای شهری و جنگلهای پیشین بهسختی ویران شدهی نیمهگرمسیری یا گرمسیری جزیرهی رواتان وابسته به کشور هندوراس در دریای کارائیب
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۲۷ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Roatanwildlife

نام: ایگوآنای خاردم موتاگوا Motagua spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura palearis
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری درهی موتاگوا در جنوب شرقی کشور گواتمالا در آمریکای مرکزی
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۲۱ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Vanwageningen

نام: ایگوآنای خاردم غربی Western spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura pectinata
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دشت نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک و نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری و باغهای روستایی غرب کشور مکزیک در جنوب آمریکای شمالی
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۳۵/۳ سانتیمتر، دُم دو تا سه برابر این اندازه (بدن به درازای ۱۳۰ سانتیمتر برای نرها و ۱۰۰ سانتیمتر برای مادهها)
نگاره: Rodolfo Capdevielle

نام: ایگوآنای خاردم پنجتیغه Five-keeled spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura quinquecarinata
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دشت نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، درختچهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، زمینهای کشتپذیر، چراگاهها، کلانکشتزارها، باغهای روستایی و جنگلهای پیشین بهسختی ویران شدهی نیمهگرمسیری یا گرمسیری کشورهای کاستاریکا و نیکاراگوئه در آمریکای مرکزی
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۲۰ سانتیمتر، دُم ۱/۵ برابر این اندازه
نگاره: Benjamint444

نام: ایگوآنای خاردم سیاه Black spiny-tailed iguana
نام علمی: Ctenosaura similis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، جنگلهای دشت نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، گرمدشتهای خشک و نمناک، درختچهزارهای خشک و نمناک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، سبزهزارهای خشک نیمهگرمسیری یا گرمسیری، کرانههای شنی و سنگریزهای، شورمردابها (با سبزههای نمایان)، کرانههای لبشور، کولابهای شور و دریاچههای دریایی، زمینهای کشتپذیر، چراگاهها، باغهای روستایی، منطقههای شهری و جنگلهای پیشین بهسختی ویران شدهی نیمهگرمسیری یا گرمسیری جنوب کشور مکزیک در جنوب آمریکای شمالی، سراسر آمریکای مرکزی و شمال غربی کشور کلمبیا در شمال آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۲ کیلوگرم برای نرها و ۱ کیلوگرم برای مادهها، پوزه تا پایهی دُم به درازای ۴۹ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه (بدن به درازای ۱۳۰ سانتیمتر برای نرها و ۸۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر برای مادهها)
نگاره: Victor Gomez
گونههای خانوادهی ایگوآنایان (بخش نخست) - (بخش دوم)
بنمایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین





