خانوادهی قورباغههای ماداگاسکاری Mantellidae، خانوادهای از زیرراستهی نوغوکسانیان، از راستهی بیدُمسانان و از ردهی دوزیستان هستند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان قورباغههای چشمروشن و مانتلا را نام برد. گونههای خانوادهی قورباغههای ماداگاسکاری تنها در کشور جزیرهای ماداگاسکار و جزیرهی مایوت (از سرزمینهای فرادریایی فرانسه) زندگی میکنند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی هموار، چشمانی درشت با مردمک افقی و دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. خانوادهی قورباغههای ماداگاسکاری دربرگیرندهی سه زیر خانواده است. گونههای زیرخانوادهی Boophinae درختی هستند، گونههای زیرخانوادهی Laliostominae خشکیزی و کموبیش بزرگ هستند و گونههای زیرخانوادهی Mantellinae خشکیزی یا نیمهآبزی هستند. قورباغهی ماداگاسکار مورامانگا با درازای ۲ سانتیمتر و قورباغهی ماداگاسکار گراندیدیِه با درازای ۱۰/۸ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی قورباغههای ماداگاسکاری بهشمار میروند. در این نوشته که به بخش نخست خانوادهی قورباغههای ماداگاسکاری میپردازد با ۲۴ گونه (از ۹۶ گونه) آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغهها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راستهی بیدُمسانان است. دوزیستان جانورانی خونسرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای میگیرند. بیشتر دوزیستان تخمگذارند. نوزادی که از تخم بیرون میآید لارو نامیده میشود. لاروها گام به گام و با فرآیندی بهنام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون میشوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی میکنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه ششها و پوست خود دموبازدم انجام میدهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمیتوانند دموبازدم انجام دهند، پس میمیرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگهای خونی زیر پوست میرود و رگها نیز اکسیژن را به بخشهای گوناگون بدن میرسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نامهای غدههای موکوسی، غدههای دانهدار و غدههای لولهای هستند. غدههای موکوسی پوست را نمناک نگاه میدارند. غدههای دانهدار از پوست زهر تراوش میکنند و غدههای لولهای از پوست مادهای چسبناک تراوش میکنند. مادهی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفتگیری کاربرد دارد.
قورباغهها خونسرد هستند، بهگونهای که درجهی دمای بدن آنان، همانند درجهی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدنشان سرد میشود، آفتاب میگیرند تا گرم شوند و زمانی که بدنشان بیش از اندازه گرم میشود، به درون آب میروند تا خنک شوند. قورباغهها در آب تخمگذاری میکنند. تخمهای آنان درون لایهای از مادهای ژلاتینی جای گرفتهاند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون میآورد، مانند ماهیان باله دارد. او میتواند با بالهها و دُم بلندش شنا کند. قورباغهی نابالغ از راه آبشش دموبازدم انجام میدهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمیآید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد میکنند. سپس ششها بزرگ میشوند و قورباغهی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، میتواند دموبازدم انجام داده و کمکم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاهتر میشود تا اینکه قورباغهی جوان همانند قورباغههای بالغ میشود.
قورباغهها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبندهی درازی دارند. درازای این زبان کموبیش یک سوم درازای بدن آنهاست. زبان قورباغهها بهجای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب میکنند و با آن حشرات را شکار میکنند. زبان نیرومند آنان میتواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغهها دندانهایی بهنام وومرین دارند که در آروارهی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندانهای آروارهی بالایی کمتوانند، آروارهی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغهها نمیتوانند خوراک را بجوند. آنان این دندانها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار بهکارگیری میکنند و سپس خوراک را یکجا فرو میبرند. قورباغهها گوش بیرونی ندارند. بهجای آن تمپانوم یا طبلگوش یا پردهگوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موجهای صدا پردهگوش را میلرزاند، سپس پردهگوش موجها را به گوش میانی و گوش میانی موجها را به مغز میرساند.
قورباغههای نر دارای کیسههای صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آنکه این کیسهها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر میشوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده میشود. بهکارگیری کیسهی صدا بدین گونه است که قورباغهی نر هوا را فرو برده و سوراخهای بینی و دهان خود را میبندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و ششهای خود پس و پیش میکند. زمانی صدا پدید میآید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آنها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز میخواند، کیسههای صدا همانند یک تشدیدگر کار میکند و توان صدای قورباغه را افزایش میدهد.
قورباغهها و وزغها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونیهایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغهها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آبها زندگی میکنند. ولی بیشتر وزغها پوستی ناهموار، خشک و زگیلمانند دارند و بیشتر خشکیزی هستند. قورباغهها دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی بهجای راه رفتن، میجهند. ولی وزغها دستها و پاهایی هماندازه دارند، از همین روی بهجای پریدن، راه میروند. بیشتر قورباغهها انگشتانی پردهدار برای شنا کردن دارند، ولی وزغها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغهها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین میآیند. برخی نیز دالانساز هستند و در زیر زمین زندگی میکنند و تنها برای زادآوری به روی زمین میآیند. گروهی از قورباغهها زهرآگین هستند، بهگونهای که برخی از آنان از زهرآگینترین جانوران خشکیزی زمین بهشمار میروند.
زیرخانوادهی Boophinae
سردهی قورباغههای چشمروشن Boophis
نام: قورباغهی چشمروشن لبسفید White-lipped bright-eyed frog
نام علمی: Boophis albilabris
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها و جنگلهای پیشین ویران شدهی شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۶/۸ تا ۸/۱ سانتیمتر برای نرها و ۴/۳ تا ۷/۳ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Paul
نام: قورباغهی اسکلتی آنکارافا Ankarafa skeleton frog
نام علمی: Boophis ankarafensis
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل آنکارافا در شمال غربی کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۴ سانتیمتر برای نرها و ۲/۹ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Martin Mandák
نام: قورباغهی چشمروشن بومه Bohme's bright-eyed frog
نام علمی: Boophis boehmei
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۵ تا ۳ سانتیمتر برای نرها و ۳/۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Dan Saada
نام: قورباغهی چشمروشن بات Bott's bright-eyed frog
نام علمی: Boophis bottae
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۱ تا ۲/۴ سانتیمتر برای نرها و ۳/۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی چشمروشن کنجکاو Nosy Be Bright-eyed Frog
نام علمی: Boophis brachychir
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، گرمدشتهای نمناک، رودها و جنگلهای پیشین ویران شدهی شمال کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۴/۵ تا ۵ سانتیمتر
نگاره: Daniel Goeleven
نام: -
نام علمی: Boophis burgeri
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای منطقهی آنالانجیروفو در شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۸ سانتیمتر برای نرها و ۴/۹ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Loïc Denès
نام: -
نام علمی: Boophis calcaratus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳ تا ۴ سانتیمتر
نگاره: Devinedmonds
نام: قورباغهی چشمروشن دولیوت Douliot's bright-eyed frog
نام علمی: Boophis doulioti
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، گرمدشتهای خشک و نمناک، درختچهزارهای خشک و نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، باتلاقها، مردابهای آب شیرین، چراگاهها و کشتزارهای آبگرفتهی موسمی غرب و جنوب کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Aaron Bloch
نام: قورباغهی درختی النا Elena's treefrog
نام علمی: Boophis elenae
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها، کشتزارها، باغهای روستایی و جنگلهای پیشین ویران شدهی مرکز شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۴ تا ۴/۶ سانتیمتر برای نرها و ۶/۲ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Rob Schell
نام: -
نام علمی: Boophis entingae
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی شمال کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Mark Scherz
نام: قورباغهی چشمروشن گودو Goudot's bright-eyed frog
نام علمی: Boophis goudotii
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی، کشتزارها و کرانههای جویبارهای مرکز، شرق و شمال غربی کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵ تا ۷ سانتیمتر برای نرها و ۷/۵ تا ۸/۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Ken Behrens
نام: قورباغهی چشمروشن زگیلدار Warty bright-eyed frog
نام علمی: Boophis guibei
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها، مردابهای آب شیرین و جنگلهای پیشین ویران شدهی شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ تا ۴ سانتیمتر
نگاره: Aaron Bloch
نام: قورباغهی چشمروشن ایدا Ida's bright-eyed frog
نام علمی: Boophis idae
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی دشت نمناک و کوهستانی نمناک، باتلاقها و مردابهای شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۹ تا ۳/۶ سانتیمتر
نگاره: Stephen Zozaya
نام: -
نام علمی: Boophis lilianae
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی استان فیانارانسوا در شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۱/۸ سانتیمتر برای نرها و ۲ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی چشمروشن آنکافانا Ankafana bright-eyed frog
نام علمی: Boophis luteus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها و جنگلهای پیشین ویران شدهی مرکز و شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ تا ۴ سانتیمتر برای نرها و ۵/۱ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Ken Behrens
نام: قورباغهی چشمروشن ماداگاسکار Madagascar bright-eyed frog
نام علمی: Boophis madagascariensis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها، مردابهای آب شیرین و جنگلهای پیشین ویران شدهی شرق و شمال کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۶/۲ سانتیمتر برای نرها و ۷/۵ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Ken Griffiths
نام: قورباغهی چشمروشن امبوهیمایتامبو Ambohimitombo bright-eyed frog
نام علمی: Boophis majori
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای مرکز شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۲ تا ۲/۴ سانتیمتر برای نرها و ۲/۹ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی چشمروشن لبسفید غربی Western white lipped treefrog
نام علمی: Boophis occidentalis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها، چراگاهها، منطقههای شهری و جنگلهای پیشین ویران شدهی غرب و شمال غربی کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵/۵ سانتیمتر
نگاره: Pagale Bacha
نام: قورباغهی چشمروشن مورامانگا Moramanga bright-eyed frog
نام علمی: Boophis pauliani
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها، باتلاقها، مردابهای آب شیرین، کشتزارها، چراگاهها و جنگلهای پیشین ویران شدهی شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲ تا ۲/۳ سانتیمتر
نگاره: Mok Youn Fai
نام: -
نام علمی: Boophis periegetes
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای استان فیانارانسوا در شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۶/۹ تا ۷/۵ سانتیمتر برای نرها و ۶/۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Aaron Bloch
نام: قورباغهی چشمروشن نگارین Painted bright-eyed frog
نام علمی: Boophis picturatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۳ تا ۳/۳ سانتیمتر
نگاره: Mok Youn Fai
نام: قورباغهی چشمروشن سرخ آتشین Fiery red bright-eyed frog
نام علمی: Boophis pyrrhus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، رودها و جنگلهای پیشین ویران شدهی شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۶ تا ۳/۲ سانتیمتر برای نرها و ۳/۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی چشمروشن مرکزی Central bright-eyed frog
نام علمی: Boophis rappiodes
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی شرق و جنوب کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲ تا ۲/۵ سانتیمتر برای نرها و ۳ تا ۳/۴ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی چشمروشن مشبک Reticulate bright-eyed frog
نام علمی: Boophis reticulatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و رودهای شرق کشور جزیرهای ماداگاسکار در شرق قارهی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۹ تا ۳/۵ سانتیمتر برای نرها و ۴/۱ تا ۴/۴ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Chien Lee
گونههای خانوادهی قورباغههای ماداگاسکاری (بخش نخست) - (بخش دوم) - (بخش سوم) - (بخش چهارم)
بنمایگان: wikipedia - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین