خانواده‌ی جراح‌ماهیان Acanthuridae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی جراح‌ماهی‌سانیان، از راسته‌ی جراح‌ماهی‌سانان و از رده‌ی پرتوبالگان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان جراح‌ماهی‌های آبی آتلانتیک، خط‌خطی، زندانی، آبی، زرد، دم‌زرد و باله‌بادبانی و همچنین تک‌شاخ‌ماهی‌های سفید و گوژپشت را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان در آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس زندگی می‌کنند. آنان زمان خود را بیشتر در آب‌های کم‌ژرف کرانه‌ای یا نزدیک به آن، در صخره‌های مرجانی یا آب‌سنگ‌های نواری می‌گذرانند. این جانوران بدنی بیضی‌مانند، فشرده و پوشیده از پولک دارند. همچنین آنان باله‌ی پشتی پیوسته و بدون دندانه و باله‌ی مخرجی کشیده دارند. گونه‌های این خانواده دهانی کوچک و ۲ خار تیغ‌مانند در هر سوی ساقه‌ی باله‌ی دُمی‌شان دارند. این ۲ خار در شیارهایی در زیر پوست جانور جای گرفته‌اند. همچنین این خارها به ستون مهره‌های ماهی چسبیده‌اند. این ماهیان می‌توانند در زمان ترس آن‌ها را بیرون آورده و با به‌جنبش درآوردن دُم، ماهیان دیگر را فراری دهند. خارهای تیغ‌مانند این جانوران همانندی بسیاری به تیغ‌های جراحی دارند، از همین روی به این ماهیان جراح‌ماهی گفته می‌شود. خوراک بیشتر گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان، جلبک‌های کفزی و خوراک برخی از آنان، پلانکتون‌ها و مواد آواری است. بیشتر گونه‌های این خانواده دریازی هستند، ولی در میان آنان گونه‌های آب لب‌شور نیز یافت می‌شوند. جراح‌ماهی خط‌سیاه با درازای ۱۱ سانتی‌متر و تک‌شاخ‌ماهی سفید با درازای ۱۰۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی جراح‌ماهیان می‌پردازد با ۳۰ گونه (از ۶۰ گونه) آشنا می‌شویم.

سرده‌ی جراح‌ماهی‌ها Acanthurus

نام: جراح‌ماهی آشیل Achilles surgeonfish
نام علمی: Acanthurus achilles
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۰ (بیشتر ۰ تا ۴) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس آرام، میان مدارهای ۲۸ درجه‌ی شمالی تا ۲۶ درجه‌ی جنوبی و ۱۴۳ درجه‌ی شرقی تا ۱۰۹ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (غرب اقیانوس آرام: از جزیره‌های اقیانوسی قاره‌ی اقیانوسیه تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های پیت‌کرن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا)، همچنین شناخته شده از کرانه‌های جزیره‌ی ویک (از سرزمین‌های فرادریایی آمریکا)، جزیره‌ی مارکوس وابسته به کشور ژاپن و گروه‌جزیره‌ی ماریانا (از سرزمین‌های فرادریایی آمریکا)؛ شرق مرکز اقیانوس آرام: از نوک جنوبی ایالت باخا کالیفرنیای کشور مکزیک و جزیره‌های فراکرانه‌ای پیرامون آن در غرب آمریکای شمالی)
اندازه: بدن به درازای ۲۴ سانتی‌متر
نگاره: DavidR.808

نام: جراح‌ماهی اقیانوس Ocean surgeonfish
نام علمی: Acanthurus bahianus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۸۰ متری آب‌های گرمسیری جنوب و مرکز اقیانوس اطلس، میان مدارهای ۰ درجه‌ی جنوبی تا ۳۰ درجه‌ی جنوبی و ۵۰ درجه‌ی غربی تا ۵ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (کرانه‌های کشور برزیل از ایالت مارانیائو تا ایالت سانتا کاتارینا، دربرگیرنده‌ی گروه‌جزیره‌ی فرناندو دی نورونیا، آب‌سنگ حلقوی روکاس و گروه‌جزیره‌ی ترینداد و مارتین واز وابسته به کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی؛ همچنین کرانه‌های جزیره‌های سنت هلن و اسنشن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در مرکز اقیانوس اطلس)
اندازه: بدن به درازای ۳۸ سانتی‌متر
نگاره: Kevin Bryant

نام: جراح‌ماهی خال‌سیاه Black-spot surgeonfish
نام علمی: Acanthurus bariene
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۶ تا ۵۰ (بیشتر ۳۰ تا ؟) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۲۴ درجه‌ی جنوبی و ۳۲ درجه‌ی شرقی تا ۱۷۹ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (از کشور موزامبیک در شرق قاره‌ی آفریقا و کشور جزیره‌ای مالدیو در جنوب قاره‌ی آسیا تا غرب اقیانوس آرام)
اندازه: بدن به درازای ۵۰ سانتی‌متر
نگاره: Alexandre Santos

نام: جراح‌ماهی حلقه‌دم Ringtail surgeonfish
نام علمی: Acanthurus blochii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۱۵ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۳۱ درجه‌ی شمالی تا ۳۴ درجه‌ی جنوبی و ۲۵ درجه‌ی شرقی تا ۱۵۶ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا، دربرگیرنده‌ی گروه‌جزیره‌ی ماسکارین وابسته به کشور موریس تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و گروه‌جزیره‌ی انجمن وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا جزیره‌ی لرد هاوو وابسته به کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۵ سانتی‌متر
نگاره: Oceanic Society

نام: جراح‌ماهی دکتر Doctorfish tang
نام علمی: Acanthurus chirurgus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۲۵ (بیشتر ۲ تا ۱۵) متری آب‌های نیمه‌گرمسیری غرب و شرق اقیانوس اطلس، میان مدارهای ۴۳ درجه‌ی شمالی تا ۳۰ درجه‌ی جنوبی و ۹۸ درجه‌ی غربی تا ۱۴ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (غرب اقیانوس اطلس: از ایالت ماساچوست کشور آمریکا و گروه‌جزیره‌ی برمودا (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) و همچنین شاخاب مکزیک در شرق آمریکای شمالی تا ایالت سائو پائولوی کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی؛ شرق اقیانوس اطلس: کرانه‌های کشور سنگال در غرب قاره‌ی آفریقا)
اندازه: وزن ۵/۱ کیلوگرم، بدن به درازای ۳۹ سانتی‌متر
نگاره: Florent Charpin

نام: جراح‌ماهی آبی آتلانتیک Atlantic blue tang
نام علمی: Acanthurus coeruleus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۵۰ (بیشتر ۲ تا ۱۸) متری آب‌های گرمسیری غرب و شرق اقیانوس اطلس، میان مدارهای ۴۳ درجه‌ی شمالی تا ۲۷ درجه‌ی جنوبی و ۱۰۰ درجه‌ی غربی تا ۴ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (غرب اقیانوس اطلس: از ایالت نیویورک کشور آمریکا و گروه‌جزیره‌ی برمودا (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) و همچنین شاخاب مکزیک در شرق آمریکای شمالی تا کشور برزیل در شرق آمریکای جنوبی؛ شرق اقیانوس اطلس: جزیره‌ی اسنشن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا))
اندازه: بدن به درازای ۳۹ سانتی‌متر
نگاره: Klaus Rudloff

نام: جراح‌ماهی چشم‌نواری Eye-stripe surgeonfish
نام علمی: Acanthurus dussumieri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۴ تا ۱۳۱ (بیشتر ۹ تا ۱۳۰) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۴۰ درجه‌ی شمالی تا ۳۷ درجه‌ی جنوبی و ۱۷ درجه‌ی شرقی تا ۱۵۵ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا، دربرگیرنده‌ی گروه‌جزیره‌ی ماسکارین وابسته به کشور موریس تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های لاین در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا و جزیره‌ی لرد هاوو وابسته به کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۵۴ سانتی‌متر
نگاره: Russell Gilbert

نام: جراح‌ماهی فاولری Fowler's surgeonfish
نام علمی: Acanthurus fowleri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۵۰ (بیشتر ۲ تا ۲۰) متری آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس آرام (کرانه‌های کشورهای فیلیپین و اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا و کشورهای پاپوآ گینه‌ی نو، جزایر سلیمان و شمال غربی استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۵ سانتی‌متر
نگاره: Michal Sloviak

نام: جراح‌ماهی سیاه Black surgeonfish
نام علمی: Acanthurus gahhm
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۵ تا ۵۰ متری (بیشتر ۵ تا ۴۰ متری) آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس هند، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۱۰ درجه‌ی شمالی و ۳۲ درجه‌ی شرقی تا ۵۴ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (دریای سرخ و شاخاب عدن)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: Ricardo Betancur

نام: جراح‌ماهی خال‌سفید Whitespotted surgeonfish
نام علمی: Acanthurus guttatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۳۰ درجه‌ی جنوبی و ۵۲ درجه‌ی شرقی تا ۱۴۰ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از جزیره‌های اقیانوسی غرب اقیانوس هند تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و جزیره‌ی راپا وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۶ سانتی‌متر
نگاره: Mark Rosenstein

نام: جراح‌ماهی ژاپنی Japan surgeonfish
نام علمی: Acanthurus japonicus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۲۰ (بیشتر ۵ تا ۱۵) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام (از جزیره‌ی سولاوسی کشور اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا تا کشور فیلیپین و جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۲۳ سانتی‌متر
نگاره: NasserHalaweh

نام: جراح‌ماهی نوار سفید Whitebar surgeonfish
نام علمی: Acanthurus leucopareius
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۸۵ متری آب‌های نیمه‌گرمسیری غرب مرکز اقیانوس آرام، میان مدارهای ۳۲ درجه‌ی شمالی تا ۲۸ درجه‌ی جنوبی و ۱۱۹ درجه‌ی شرقی تا ۱۰۹ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی ماریانا (از سرزمین‌های فرادریایی آمریکا)، جنوب کشور ژاپن، جزیره‌ی مارکوس وابسته به کشور ژاپن، گروه‌جزیره‌ی هاوایی، گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه)، جزیره‌ی راپا و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه)، جزیره‌های پیت‌کرن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) و جزیره‌ی ایستر وابسته به کشور شیلی در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر
نگاره: -

نام: جراح‌ماهی پودر آبی Powder-blue surgeonfish
نام علمی: Acanthurus leucosternon
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۲۵ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام، میان مدارهای ۲۶ درجه‌ی شمالی تا ۳۰ درجه‌ی جنوبی و ۳۱ درجه‌ی شرقی تا ۱۲۹ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا تا دریای آندامان، جنوب غربی کشور اندونزی و جزیره‌ی کریسمس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا) در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا؛ با دامنه‌ای گسترده تا جزیره‌ی بالی کشور اندونزی در غرب اقیانوس آرام)
اندازه: بدن به درازای ۵۴ سانتی‌متر
نگاره: Francesco Bonaccorsi

نام: جراح‌ماهی خط‌خطی Lined surgeonfish
نام علمی: Acanthurus lineatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۵ (بیشتر ۱ تا ۳) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۳۶ درجه‌ی شمالی تا ۳۶ درجه‌ی جنوبی و ۲۷ درجه‌ی شرقی تا ۱۳۷ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا، دربرگیرنده‌ی گروه‌جزیره‌ی ماسکارین وابسته به کشور موریس تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی، جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: وزن ۲۸۵ گرم، بدن به درازای ۳۸ سانتی‌متر
نگاره: Oceanic Society

نام: جراح‌ماهی خال سفید White-freckled surgeonfish
نام علمی: Acanthurus maculiceps
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۱۵ (بیشتر ۳ تا ۱۵) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام، میان مدارهای ۳۱ درجه‌ی شمالی تا ۱۵ درجه‌ی جنوبی و ۷۲ درجه‌ی شرقی تا ۱۵۷ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از کشور جزیره‌ای مالدیو در جنوب قاره‌ی آسیا، دریای آندامان و جزیره‌ی کریسمس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا) تا کشور فیلیپین در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا و جزیره‌های لاین در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا کشور جزیره‌ای ساموآ در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: Paul MOINE

نام: جراح‌ماهی دراز Elongate surgeonfish
نام علمی: Acanthurus mata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۵ تا ۱۰۰ (بیشتر ۵ تا ۴۵) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۳۵ درجه‌ی شمالی تا ۳۵ درجه‌ی جنوبی و ۳۰ درجه‌ی شرقی تا ۱۳۷ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از دریای سرخ تا کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا و شرق تا جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۵۰ سانتی‌متر
نگاره: Jeremy Smith

نام: جراح‌ماهی گونه‌سفید Whitecheek surgeonfish
نام علمی: Acanthurus nigricans
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۶۷ (بیشتر ۲ تا ۶۷) متری آب‌های گرمسیری شرق اقیانوس هند و اقیانوس آرام، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۲۴ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی (شرق اقیانوس هند: کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی کوکوس و جزیره‌ی کریسمس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا)؛ اقیانوس آرام: از جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) (به‌جز جزیره‌ی راپا) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: وزن ۶۲۰ گرم، بدن به درازای ۳۶ سانتی‌متر
نگاره: Eunice Khoo

نام: جراح‌ماهی سردوشی‌دار Epaulette surgeonfish
نام علمی: Acanthurus nigricauda
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۳۰ (بیشتر ۲ تا ۱۵) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۲۴ درجه‌ی جنوبی و ۳۹ درجه‌ی شرقی تا ۱۴۳ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا، دربرگیرنده‌ی گروه‌جزیره‌ی ماسکارین وابسته به کشور موریس تا گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جزیره‌های ریوکیوی کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: وزن ۲/۷ کیلوگرم، بدن به درازای ۴۵/۳ سانتی‌متر
نگاره: Jean-Marie GRADOT

نام: جراح‌ماهی نوارنارنجی Orange-band surgeonfish
نام علمی: Acanthurus olivaceus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۳ تا ۴۶ (بیشتر ۹ تا ۴۶) متری آب‌های گرمسیری شرق اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام، میان مدارهای ۳۵ درجه‌ی شمالی تا ۳۲ درجه‌ی جنوبی و ۹۵ درجه‌ی شرقی تا ۱۳۹ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از جزیره‌ی کریسمس و گروه‌جزیره‌ی کوکوس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا) در شرق اقیانوس هند تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا جزیره‌ی لرد هاوو وابسته به کشور استرالیا در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۳۵ سانتی‌متر
نگاره: Brian Cole

نام: جراح‌ماهی خط‌سیاه Black-barred surgeonfish
نام علمی: Acanthurus polyzona
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۱۵ متری آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس هند (کرانه‌های کشورهای جزیره‌ای ماداگاسکار، موریس و کومور و جزیره‌ی رئونیون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در شرق قاره‌ی آفریقا)
اندازه: بدن به درازای ۱۱ سانتی‌متر
نگاره: KaiTheFishGuy

نام: جراح‌ماهی شکلاتی Chocolate surgeonfish
نام علمی: Acanthurus pyroferus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۶۰ (بیشتر ۵ تا ۴۰) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۳۲ درجه‌ی شمالی تا ۲۴ درجه‌ی جنوبی و ۵۵ درجه‌ی شرقی تا ۱۳۸ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از کشور جزیره‌ای سیشل در شرق قاره‌ی آفریقا تا جزیره‌های مارکیز و گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۹ سانتی‌متر
نگاره: Rickard Zerpe

نام: جراح‌ماهی سوهال (سحل) Sohal surgeonfish
نام علمی: Acanthurus sohal
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ؟ (بیشتر ۰ تا ۲۰) متری آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس هند، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی تا ۲ درجه‌ی جنوبی و ۳۲ درجه‌ی شرقی تا ۱۲۲ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (دریای سرخ و شاخاب فارس)
اندازه: بدن به درازای ۴۰ سانتی‌متر
نگاره: -

نام: جراح‌ماهی دوخط Doubleband surgeonfish
نام علمی: Acanthurus tennenti
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۴۰ (بیشتر ۳ تا ۲۵) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند، میان مدارهای ۲۱ درجه‌ی شمالی تا ۳۰ درجه‌ی جنوبی و ۳۰ درجه‌ی شرقی تا ۱۱۶ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا تا کشور جزیره‌ای سری‌لانکا در جنوب قاره‌ی آسیا و جزیره‌های سوندای کوچک وابسته به کشور اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۳۱ سانتی‌متر
نگاره: Brian Gratwicke

نام: جراح‌ماهی تامپسون Thompson's surgeonfish
نام علمی: Acanthurus thompsoni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۱۱۹ (بیشتر ۵ تا ۷۰) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۲۳ درجه‌ی شمالی تا ۲۹ درجه‌ی جنوبی و ۳۲ درجه‌ی شرقی تا ۱۲۴ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا، دربرگیرنده‌ی گروه‌جزیره‌ی ماسکارین وابسته به کشور موریس تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های مارکیز وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و جزیره‌های پیت‌کرن (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا جزیره‌ی راپا و جزیره‌های آسترل وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۷ سانتی‌متر
نگاره: Mark Rosenstein

نام: جراح‌ماهی پنج‌خط Five-band surgeonfish
نام علمی: Acanthurus tractus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۱ تا ۴۵ متری آب‌های گرمسیری شمال غربی تا غرب مرکز اقیانوس اطلس (از ایالت ماساچوست کشور آمریکا و گروه‌جزیره‌ی برمودا (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) در شرق آمریکای شمالی تا کشور جزیره‌ای ترینیداد و توباگو؛ دربرگیرنده‌ی شاخاب مکزیک و جزیره‌های دریای کارائیب)
اندازه: بدن به درازای ۳۸/۱ سانتی‌متر
نگاره: Ricardo Betancur

نام: جراح‌ماهی زندانی Convict surgeonfish
نام علمی: Acanthurus triostegus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۹۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۲۶ درجه‌ی شمالی تا ۳۶ درجه‌ی جنوبی و ۲۵ درجه‌ی شرقی تا ۸۵ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (در سراسر منطقه به‌جز دریاهای پیرامون شبه‌جزیره‌ی عربستان؛ شرق اقیانوس آرام: از شاخاب کالیفرنیا در جنوب غربی آمریکای شمالی تا کشور پاناما در غرب آمریکای مرکزی؛ دربرگیرنده‌ی کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی رویلیاخیخدو وابسته به کشور مکزیک، گروه‌جزیره‌ی کوکوس (از سرزمین‌های فرادریایی استرالیا)، جزیره‌ی کلیپرتون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) و گروه‌جزیره‌ی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور)
اندازه: بدن به درازای ۲۷ سانتی‌متر
نگاره: Brian Cole

نام: جراح‌ماهی مقلد اقیانوس هند Indian Ocean mimic surgeonfish
نام علمی: Acanthurus tristis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲ تا ۳۰ متری آب‌های گرمسیری اقیانوس هند، میان مدارهای ۲۴ درجه‌ی شمالی تا ۹ درجه‌ی جنوبی و ۷۱ درجه‌ی شرقی تا ۱۱۶ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (شاخاب بنگال و دریای آندامان؛ غرب تا کشور جزیره‌ای مالدیو و گروه‌جزیره‌ی چاگوس (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) و شرق تا جزیره‌های جنوبی کشور اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا)
اندازه: بدن به درازای ۲۵ سانتی‌متر
نگاره: Jonathan Lavan

نام: جراح‌ماهی باله‌زرد Yellowfin surgeonfish
نام علمی: Acanthurus xanthopterus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۱۰۰ (بیشتر ۵ تا ۹۰) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۳۵ درجه‌ی شمالی تا ۳۵ درجه‌ی جنوبی و ۲۳ درجه‌ی شرقی تا ۷۷ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از کرانه‌های شرقی قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی هاوایی و جزیره‌های پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شرق اقیانوس آرام: از شاخاب کالیفرنیا در جنوب غربی آمریکای شمالی و جزیره‌ی کلیپرتون (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) تا کشور پاناما در غرب آمریکای مرکزی و گروه‌جزیره‌ی گالاپاگوس وابسته به کشور اکوادور)
اندازه: بدن به درازای ۷۰ سانتی‌متر
نگاره: Totti

سرده‌ی جراح‌ماهی‌های دندان‌مویی Ctenochaetus

نام: جراح‌ماهی دو خال Twospot surgeonfish
نام علمی: Ctenochaetus binotatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۶۰ (بیشتر ۱۰ تا ۵۰) متری آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های هند و آرام، میان مدارهای ۲۴ درجه‌ی شمالی تا ۳۴ درجه‌ی جنوبی و ۲۹ درجه‌ی شرقی تا ۱۲۲ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی (از شرق قاره‌ی آفریقا تا گروه‌جزیره‌ی توآموتو وابسته به پلی‌نزی فرانسه (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه؛ شمال تا جنوب کشور ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا و جنوب تا مرکز ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه) در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۲۲ سانتی‌متر
نگاره: Rickard Zerpe

نام: دندان‌مویی دم‌کوتاه Short-tail bristle-tooth
نام علمی: Ctenochaetus cyanocheilus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱ تا ۶۰ (بیشتر ۷ تا ۱۵) متری آب‌های گرمسیری غرب اقیانوس آرام، میان مدارهای ۲۸ درجه‌ی شمالی تا ۲۴ درجه‌ی جنوبی و ۱۱۵ درجه‌ی شرقی تا ۶۷ درجه‌ی شرقی از عرض جغرافیایی (کرانه‌های گروه‌جزیره‌ی بونین وابسته به کشور ژاپن، به‌سوی جنوب از راه کشورهای فیلیپین و اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا تا دیواره‌ی بزرگ مرجانی در کرانه‌های شمال شرقی کشور استرالیا و گروه‌جزیره‌ی کالدونیای نو (از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه)؛ شرق تا کشور جزیره‌ای ساموآ در جنوب اقیانوس آرام تا جزایر مارشال در قاره‌ی اقیانوسیه)
اندازه: بدن به درازای ۱۶ سانتی‌متر
نگاره: Jo Kuyken

گونه‌های خانواده‌ی جراح‌ماهیان (بخش نخست) - (بخش دوم)

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity - fishbase
گردآوری: فرتورچین