خانوادهی مُشکینآهوان یا آهوان ختن Moschidae، خانوادهای از زیرراستهی نشخوارکنندهسانیان، از راستهی جفتسمسانان و از ردهی پستانداران هستند. به جانورانی همچون اسبها، کرگدنها و تاپیرها که دارای یک سُم هستند، تکسمسانان و به جانورانی همانند گاوها، گوزنها و بزها که دارای یک جفت سُم هستند، جفتسمسانان گفته میشود. گونههای خانوادهی مشکینآهوان در جنوب، شرق و شمال شرقی قارهی آسیا زندگی میکنند. این جانوران بدنی باریک، پاهایی کوتاه، دستهایی کوتاهتر از پاها، دُمی کوتاه و موهایی انبوه و کوتاه دارند. همچنین آنان گردنی کوتاه، سری کشیده و سهگوش، گوشهایی بزرگ و بیضیمانند و چشمانی درشت دارند.
گونههای خانوادهی مشکینآهوان بهوارون گونههای خانوادهی گوزنان، دارای کیسهی صفرا و بدون غدهی پیشچشمی و بدون شاخ هستند. آنان بهجای شاخ، دندانهای نیش عاجمانند و شمشیرمانندی دارند که از آنها برای دفاع و در زمان جفتیابی، آنها را برای کشش مادهها و همچنین پیکار با دیگر همگونهها بهکارگیری میکنند. همچنین آهوهای ختن نر، سازندهی مُشکی خوشبو هستند. مُشک مادهای لزج، خوشبو و بهرنگ قهوهای گراینده به سرخ است که از غدههای درون کیسهای بهنام کیسهی مشک تراوش میشود. کیسهی مُشک کیسهای است که در زیر شکم آهوی ختن نر و میان اندام نری و ناف این جانور جای گرفته است. این کیسه بسیار کوچک و گویمانند است و با گِرد آمدن مشک در آن، به اندازهی یک گردو بزرگ میشود. بر روی این کیسه سوراخ کوچکی جای دارد که مشک از آن به بیرون تراوش میشود. از همین روی به این مادهی خوشبو که خواص فراوانی دارد، مشک آهوی ختن گفته میشود. این مادهی خوشبو در کیسهی مشک آهوی ختن بهگونهی مایع است. از همین روی در گذشته برای بهدست آوردن مشک، دست به کشتن این جانور میزدند. این ماده با گذشت زمان، درون کیسه سفت و خشک شده و خارش فراوانی بههمراه دارد. برای همین آهوی ختن با کشیدن بدن خود به سنگها یا درختان کوشش میکند کیسه به همراه مشک سفت شدهی درون آن را از بدن خود بیرون کند. تنها در زمانهای ویژهای از سال همانند زمستان است که میتوان مشک جامد آهوی ختن را بدون کشتن این جانور بهدست آورد. آهوهای ختن نر این مشک را در زمان جفتیابی، برای کشش مادهها بهکارگیری میکنند.
گونههای خانوادهی مشکینآهوان همگی سُمرو هستند و بر روی نوک انگشتان پا راه میروند. این جانوران ۲ انگشت بزرگ در هر یک از پاهای خود دارند که با سُم بزرگی پایان مییابند. همچنین آنان دارای ۲ انگشت یا سُم کوچک و کاهش یافته هستند که بالاتر از ۲ سُم بزرگ و اصلی جای گرفتهاند و در هنگام راه رفتن جانور، هیچ برخوردی با زمین پیدا نمیکنند. سُم، پوششی سخت در نوک انگشتان پای پستانداران سُمدار است که از جنس کراتین ساخته شده و از بخش نرم ته پاهای آنان در برابر آسیبها جلوگیری میکند. پاهای آهوهای ختن برای بالا رفتن در زمینهای ناهموار و زندگی در کوهها سازگار یافته است. بیشتر گونههای خانوادهی مشکینآهوان، تنهازیست، شبزی و گیاهخوار هستند. همچنین همهی آنان نشخوارکننده هستند. هرگاه جانور گیاهخواری، گیاه خورده شدهی خود را از معده به دهان برگردانده، بِجَود و دوباره فرو برد، نشخوار کرده است. همچنین فرایند جویدن دوبارهی نشخوار که برای جداسازی بیشتر مواد گیاهی و برانگیختن گوارش انجام میشود، نشخوار کردن نامیده میشود. جانوران نشخوارکننده به سرعت چرا میکنند و سپس در زمان استراحت، خوراک خورده شده را برگردانده و بهخوبی میجوند. از این خانواده تنها ۷ گونه بهجای مانده که در این نوشته با ۵ گونهی آنان آشنا میشویم.
سردهی مُشکینآهوها یا آهوهای ختن Moschus
نام: آهوی ختن کوتوله Dwarf musk deer
نام علمی: Moschus berezovskii
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی جنوب و مرکز کشور چین و شمال ویتنام در شرق قارهی آسیا
اندازه: وزن ۸ تا ۱۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۳ تا ۴ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۴۵ تا ۵۰ سانتیمتر
نگاره: Phil Benstead
نام: آهوی ختن کوهستانی Alpine musk deer
نام علمی: Moschus chrysogaster
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای مخروطی و برگریز شرق رشتهکوه هیمالیا در کشورهای نپال، بوتان، غرب چین و بخشهایی از شمال هند در قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۱ تا ۱۸ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۸۵ تا ۹۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۴ تا ۶ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر
نگاره: Dash Huang
نام: آهوی ختن کشمیر Kashmir musk deer
نام علمی: Moschus cupreus
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی منطقهی کشمیر در شمال غربی هند، شمال شرقی پاکستان و شرق ولایت نورستان در شمال شرقی افغانستان در قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۲ تا ۱۷ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۸۵ تا ۱۰۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۴ تا ۶ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۶۰ سانتیمتر
نگاره: Meenakshi Mallik
نام: آهوی ختن هیمالیایی (آهوی ختن شکمسفید) Himalayan musk deer
نام علمی: Moschus leucogaster
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارها، درختچهزارها و جنگلهای رشتهکوه هیمالیا در کشورهای نپال، بوتان، شمال هند، شمال افغانستان، شمال پاکستان و بخشهای کوچکی از چین در قارهی آسیا
اندازه: وزن ۱۳ تا ۱۸ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۸۶ تا ۱۰۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۴ تا ۶ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۵۰ تا ۵۵ سانتیمتر
نگاره: Pratap Gurung
نام: آهوی ختن سیبری Siberian musk deer
نام علمی: Moschus moschiferus
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی سرددشتهای جنوب شرقی کشور روسیه، بخشهایی از شمال چین و شمال مغولستان، همچنین کرهی شمالی و کرهی جنوبی در شمال شرقی قارهی آسیا
اندازه: وزن ۸ تا ۱۲ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۶۵ تا ۹۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۴ تا ۶ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۵۶ تا ۶۱ سانتیمتر
نگاره: Aleksey Suvorov
بنمایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین