نام: نهنگ عنبر Sperm whale
نام علمی: Physeter macrocephalus
فرمان‌رو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پستانداران
راسته: جفت‌سم‌سانان
زیرراسته: نهنگ‌اسب‌آبی‌سانیان
فروراسته: آب‌بازسانان
خردراسته: نهنگان دندان‌دار
خانواده: عنبرنهنگان یا شاه‌نهنگان
سرده: عنبری‌ها
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زمان زیست: دوره‌ی پلیوسن (۵/۳۳۲ تا ۲/۵۸۸ میلیون سال پیش) تا دوره‌ی هولوسن (۱۱۷۰۰ سال پیش تاکنون)
زیستگاه: آب‌های معتدل و گرمسیری ژرف همه‌ی اقیانوس‌های جهان
زندگانی: ۷۷ سال
سن بلوغ: نرها ۱۰ سالگی و ماده‌ها ۸ تا ۱۱ سالگی
زادآوری: زنده‌زا، ۱ نوزاد، با ۱۴ تا ۱۶ ماه زمان بارداری (نهنگ‌های عنبر ماده هر ۲ تا ۵ سال یک‌بار زادآوری می‌کنند.)
خوراک: بیشتر شکار ماهیان مرکب بزرگ همچون سرپاور غول‌پیکر، همچنین شکار هشت‌پا، سفره‌ماهی‌های کف‌زی و کوسه‌ها
شکارگران: ندارد. (بچه‌ها و نهنگ‌های بالغ ناتوان: نهنگ قاتل)
رنگ: سیاه گراینده به قهوه‌ای یا خاکستری تیره در پشت و روشن‌تر در شکم، دارای لب‌هایی سفید
اندازه: وزن ۵۷ تن برای نرها و ۱۷ تن برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۱۸ تا ۱۹ متر برای نرها و ۱۲ متر برای ماده‌ها (نرها ۳۰ تا ۵۰ درصد بلندتر و ۳ برابر سنگین‌ترند.)
درباره‌ی جانور: نهنگ عنبر یا شاه‌نهنگ یا نهنگ اسپرم Sperm whale، بزرگ‌ترین نهنگ دندان‌دار جهان است. همچنین نهنگ عنبر جانوری دریازی و گروه‌زیست است. ماده‌ها و نرهای جوان در دسته‌هایی با ۳۰ تا ۱۰۰ نهنگ زندگی می‌کنند. نرهای بالغ نیز به‌جز زمان زادآوری، تنهازیست هستند. افزون بر این، نرهای بالغ در بهار به‌سوی آب‌های سردتر شمال یا جنوب کوچ می‌کنند، ولی ماده‌ها و نهنگ‌های جوان در گروه‌شان، در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر می‌مانند. این جانوران بدنی دوکی‌مانند، دو باله‌ی سینه‌ای کوچک با درازای ۲ متر و یک باله‌ی دُمی با پهنای ۴ تا ۴/۵ متر دارند. باله‌ی پشتی آنان نیز بسیار کوچک و گِرد است و میان باله‌ی پشتی تا باله‌ی دُمی، برآمدگی یا کنگره‌های کوچک دیده می‌شود. نهنگ‌های عنبر ۲ تا ۱۰ شیار کوچک ژرف گلویی دارند. همچنین آنان سری بسیار بزرگ دارند، به‌گونه‌ای که نزدیک به یک سوم درازای بدن‌شان را دربرگرفته است. سر آنان از پهلو چهارگوش دیده می‌شود و سر نرها بزرگتر از سر ماده‌هاست. چگالی مغز نهنگ عنبر نزدیک به ۹ کیلوگرم است، از همین روی، در میان پستانداران بزرگ‌ترین مغز را از دیدگاه چگالی دارد. مغز این جانور بیش از ۵ برابر سنگین‌تر از مغز آدمی‌ست. آرواره‌ی پايينی این نهنگ در برابر آرواره بالایی‌شان باریک‌تر، کشیده‌تر و نوک‌دار است. نهنگ‌های عنبر دارای ۱۸ تا ۲۶ دندان مخروطی در هر سوی آرواره‌ی پایینی‌شان هستند. آرواره‌ی بالایی آنان نیز یا بدون دندان است و یا دارای دندان‌های کم‌توان و ناکارآمد است.
چشمان نهنگان عنبر توانایی گردش در کاسه‌ی چشم را ندارند، از همین روی آنان تنها می‌توانند به جلو نگاه کنند. پیشانی برآمده‌ی این نهنگ‌ها خربزه‌ای نام دارد که آنان را در پدیدآوردن امواج صوتی و پژواک‌یابی یاری می‌کند. نهنگ‌های عنبر با پیشانی برآمده‌ی خود امواجی صوتی پدید می‌آورند که پژواک آن‌ها از راه گیرنده‌های صوتی درون آرواره‌های‌شان دریافت می‌شود. پژواک‌یابی روشی بر پایه‌ی به‌کارگیری سونار یا ناوبری و فاصله‌یابی صوتی است که این جانوران برای موقعیت‌یابی، جهت‌یابی و یافتن شکار از آن بهره می‌برند. آنان صدایی را به پیرامون خود می‌فرستند و سپس با گوش دادن و بررسی پژواک آن، از جای اشیاء پیرامون خود آگاه می‌شوند. بلندای صدای نهنگ عنبر ۲۳۶ دسی‌بل است، از همین روی بلندترین صدا را در میان جانوران دارد. این جانوران به‌جای بینی، دارای یک سوراخ دم‌وبازدم هستند. این سوراخ S مانند است و در جلوی سر و گراینده به‌سوی چپ سر جای گرفته است. سوراخ دم‌وبازدم لوله‌ای بالای سر نهنگ‌هاست که آنان با هر بار آمدن به روی آب، با آن دم‌وبازدم انجام می‌دهند. از آن‌جا که این سوراخ در بالای سر این جانوران جای گرفته، آنان برای انجام دم‌وبازدم نیازی به بیرون آوردن کامل سر از آب ندارند. در فرایند دَم، هوای دارای اکسیژن به درون شُش‌ها کشیده می‌شود و در بازدَم، فواره‌ای به‌بلندای ۵ متر از آب بدون اکسیژن، از سوراخ دم‌وبازدم بیرون می‌رود.
ویژگی دیگر این جانوران داشتن بخش عنبرساز در پیشانی‌شان است. عنبر یا اسپرماستی Spermaceti، ماده‌ای روغنی، نیمه‌مایع و سفید یا زرد رنگ است که این نهنگ را برای شنا در ژرفای آب یاری می‌کند. بدین‌گونه که نهنگ عنبر جلو گردش خون خود را می‌گیرد تا بر اثر سرما ماده‌ی عنبر یخ بزند و سنگین‌تر از آب شود. بدین‌سان این جانور سنگین‌تر شده و آسان‌تر به ژرفاها فرو می‌رود. پس از آن و برای رفتن به روی آب نیز، با به گردش درآوردن خون و بالا رفتن دما، همین ماده به مایع دگرگون شده و سبک‌تر از آب می‌شود. بدین‌گونه این جانور سبک‌تر شده و آسان‌تر به روی آب باز می‌گردد. نهنگ‌های عنبر شناگرانی توانا هستند. بیشترین رکوردی که از فرو رفتن این نهنگ‌ها در آب دریا ثبت شده ۲۲۵۰ متر است. آنان با رفتن در ژرفای ۲۲۵۰ متری می‌توانند ۲ ساعت در زیر آب بمانند. هرچند آنان بیشتر تا ۴۰۰ متری آب دریا فرو می‌روند و زمان ماندگاری آنان ۳۵ دقیقه است. این نهنگ سومین پستاندار ژرف‌روی جهان پس از فک فیلی جنوبی و نهنگ نوک‌دار کوویر است. نهنگ‌های عنبر دارای حس بینایی و شنوایی نیرومند و بدون حس بویایی هستند.
بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity
نگاره: James Scott - David Salvatori
گردآوری: فرتورچین
