خانواده‌ی گرازماهیان Phocoenidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی نهنگ‌اسب‌آبی‌سانیان، از راسته‌ی جفت‌سم‌سانان و از رده‌ی پستانداران هستند. به جانورانی همچون اسب‌ها، کرگدن‌ها و تاپیرها که دارای یک سُم هستند، تک‌سم‌سانان و به جانورانی همانند گاوها، گوزن‌ها و بزها که دارای یک جفت سُم هستند، جفت‌سم‌سانان گفته می‌شود. این خانواده دربرگیرنده‌ی ۸ گونه است که در ۳ سرده دسته‌بندی شده‌اند. تاکنون ۸ گونه از خانواده‌ی گرازماهیان نابود شده و از میان رفته‌اند. گونه‌های خانواده‌ی گرازماهیان در آب‌های کرانه‌ای همه‌ی اقیانوس‌ها و دریاهای نیم‌کره‌ی شمالی زمین یافت می‌شوند. همچنین برخی از آنان در آب‌های شیرین چند رود قاره‌ی آسیا زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی اژدری‌مانند، سری گوی‌مانند، پیشانی برآمده، چشمانی کوچک و پوزه‌ای بسیار کوتاه دارند. همچنین آنان دو باله‌ی سینه‌ای، یک باله‌ی پشتی سه‌گوش و یک باله‌ی دُمی دارند. پیشانی برآمده‌ی این جانوران خربزه‌ای نام دارد که آنان را در پدیدآوردن امواج صوتی و پژواک‌یابی یاری می‌کند. این گرازماهی‌ها به‌جای بینی، دارای یک سوراخ دم‌وبازدم هستند. گونه‌های خانواده‌ی گرازماهیان دارای حس بینایی و شنوایی نیرومند و بدون حس بویایی هستند. همچنین همه‌ی آنان گوشتخوار و گروه‌زیست هستند. این گرازماهی‌ها جانورانی باهوش و شناگرانی سریع و چابک هستند. همچنین آنان از کوچک‌ترین نهنگان دندان‌دار به‌شمار می‌روند. گرازماهی کالیفرنیا با وزن ۳۰ تا ۵۵ کیلوگرم و درازای ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر و گرازماهی دال (گرازماهی پهلوسفید) با وزن ۱۳۰ تا ۲۲۰ کیلوگرم و درازای ۲۳۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌ی خانواده‌ی گرازماهیان به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۷ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با آب‌بازسانان: رده‌بندی آرایه‌شناختی خانواده‌ی گرازماهیان بدین‌گونه است:
فرمان‌رو: جانوران Animal
شاخه: طنابداران Chordate
رده: پستانداران Mammal
راسته: جفت‌سم‌سانان Artiodactyl
زیرراسته: نهنگ‌اسب‌آبی‌سانیان Whippomorpha
فروراسته: آب‌بازسانان Cetacea
خردراسته: نهنگان دندان‌دار Odontoceti
خانواده: گرازماهیان Phocoenidae
آب‌بازسانان Cetacea، فروراسته‌ای از پستانداران هستند که دربرگیرنده‌ی نهنگ‌ها، دلفین‌ها و گرازماهیان می‌شود. این جانوران با چگونگی زیست در آب سازگار شده و در بیشتر آب‌های آزاد جهان و چندین رودخانه‌ی بزرگ زندگی می‌کنند. آب‌بازسانان بازماندگان خانواده‌ی نابود شده‌ی رائوایان Raoellidae هستند که در دوره‌ی ائوسن میانه در جنوب و جنوب شرقی قاره‌ی آسیا (هند و پاکستان کنونی) زندگی می‌کردند. ائوسن میانه یکی از دوران زمین‌شناسی است که به ۴۸/۶ تا ۳۷/۲ میلیون سال پیش گفته می‌شود. نخستین آب‌بازسانان برای بهره‌گیری از خوراک دریاها و رودخانه‌ها پا به درون آب گذاشتند. اگرچه گمان می‌رود که برای رهایی از پرتو فروسرخ خورشید تن به آب زده باشند. به هر روی، با رفتن آنان به دریاها و رودخانه‌ها، وابستگی آنان به زیستگاه آبی بیشتر و بیشتر شد و سرانجام بدن آنان برای سازگاری بیشتر با زندگی در آب دگرگونی‌های بنیادین کرد.
آب‌بازسانان به دو خردراسته‌ی نهنگان دندان‌دار و نهنگان بی‌دندان بخش‌بندی می‌شوند. نهنگان دندان‌دار همانند نهنگ عنبر، دلفین‌ها و گرازماهی‌ها در دهان خود دندان دارند و از آن برای شکار ماهی و ماهی مرکب و دیگر جانداران دریایی بهره می‌برند. آنان خوراک را به‌جای جویدن، به‌یکباره فرو می‌برند. نهنگان بی‌دندان نیز در دهان خود به‌جای دندان، صفحه‌های شانه‌ای دارند که از جنس کراتین ساخته شده‌اند و کار آن‌ها پالایش آب و به‌دام انداختن جانداران ریزی همانند کریل‌هاست. همه‌ی آب‌بازسانان، گوشت‌خوار و شکارگرند. نهنگان دندان‌دار، نخست ماهیان و سرپایان و دوم سخت‌پوستان و دوکفه‌ای‌ها را می‌خورند. نهنگان بی‌دندان نیز، نخست کریل‌ها و پلانکتون‌ها و دوم سخت‌پوستان و دیگر بی‌مهرگان را خوراک خود می‌سازند. 
آب‌بازسانان پستاندارند و نزدیک‌ترین خویشاوندان آنان اسب‌های آبی هستند. برخی از نشانه‌های پستاندار بودن آب‌بازسانان بر این پایه‌اند: خون‌گرم بودن، دم‌وبازدم از راه شش، شیردهی به نوزادان و درآوردن مو (هرچند به اندازه‌ای کم). در بیشتر گونه‌های نهنگ‌ها، ماده‌ها از نرها بزرگ‌ترند. بدن آب‌بازسانان دوکی‌مانند است و دست‌های آنان به‌مانند باله درآمده‌ است. این باله‌ها هر کدام چهار انگشت دارند. باله‌های کوچک پشتی آنان اندامی کاهش یافته هستند و در درازای فرگشت، ساختار و کاربرد آن‌ها ساده‌تر شده است. این باله‌های پشتی به ستون مهره‌ها نچسبیده‌اند و در درون بدن پنهان هستند. این جانوران کم‌وبیش بی‌مو هستند و لایه‌ای کلفت از پیه یا چربی در زیر پوست‌شان دارند. این لایه‌ی چربی که پُر از رگ‌های خونی‌ست، توانایی شنا در آب‌های سرد و توانایی شناور بودن در آب را به آنان می‌دهد. افزون بر این، این لایه‌ی چربی انرژی‌ای که نهنگ‌ها در زمان کوچ نیاز دارند را برای‌شان فراهم کرده و همچنین آنان را در برابر آب و هوای خشن و شکارگران نگهداری می‌کند.
آب‌بازسانان به‌جای بینی، دارای سوراخ دم‌وبازدم هستند. نهنگان دندان‌دار یک سوراخ دم‌وبازدم و نهنگان بی‌دندان دو سوراخ دم‌وبازدم دارند. سوراخ دم‌وبازدم لوله‌ای بالای سر آب‌بازسانان است که آنان با هر بار آمدن به روی آب، با آن دم‌وبازدم انجام می‌دهند. از آن‌جا که این سوراخ در بالای سر این جانوران جای گرفته، نهنگ‌ها برای انجام دم‌وبازدم نیازی به بیرون آوردن کامل سر از آب ندارند. در فرایند دَم، هوای دارای اکسیژن به درون شُش‌ها کشیده می‌شود و در بازدَم، فواره‌ای از آب بدون اکسیژن، از سوراخ دم‌وبازدم بیرون می‌رود.
پیشانی برآمده‌ی نهنگان دندان‌دار همچون دلفین‌ها، خربزه‌ای نام دارد که آنان را در پدیدآوردن امواج صوتی و پژواک‌یابی یاری می‌کند. دلفین‌ها با پیشانی برآمده‌ی خود امواجی صوتی پدید می‌آورند که پژواک آن‌ها از راه گیرنده‌های صوتی درون آرواره‌های‌شان دریافت می‌شود. پژواک‌یابی روشی بر پایه‌ی به‌کارگیری سونار یا ناوبری و فاصله‌یابی صوتی است که این جانوران برای موقعیت‌یابی، جهت‌یابی و یافتن شکار از آن بهره می‌برند. آنان صدایی را به پیرامون خود می‌فرستند و سپس با گوش دادن و بررسی پژواک آن، از جای اشیاء پیرامون خود آگاه می‌شوند.

سرده‌ی بی‌باله‌ها Neophocaena

نام: گرازماهی بی‌باله‌ی یانگ‌تسه Yangtze finless porpoise
نام علمی: Neophocaena asiaeorientalis
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای همیشگی (دربرگیرنده‌ی آبشارها)، رودها و جویبارهای موسمی، دوره‌ای و نامنظم، خلاش‌ها، مرداب‌ها، باتلاق‌ها، پوداب‌ها و پوده‌زارها، دریاچه‌ها، استخرها و مرداب‌های آب شیرین همیشگی، دلتاهای درون‌بومی همیشگی، بخش دریامیانی یا پلاژیک، آب‌سنگ‌های صخره‌ای و صخره‌های زیرکشندی، کرانه‌های شنی، ریگی و صخره‌ای آزاد زیرکشندی، کرانه‌های ماسه‌ای، گلی‌ماسه‌ای و گلی زیرکشندی، آب‌سنگ‌های مرجانی، کانال‌های آب‌سنگی بیرونی، جلوشیب‌ها، بسترهای نرم میان‌آب‌سنگی، علف‌های دریایی (زیرآبی)، پای‌رودها، بخش نورگیر یا اپی‌پلاژیک (۰ تا ۲۰۰ متر)، کرانه‌های صخره‌ای، شنی و سنگ‌ریزه‌ای، کرانه‌های گلی و پهنه‌های گلی میان‌کشندی، شورمرداب‌ها (با سبزه‌های نمایان)، ریشه‌های زیرآبی مانگرو، صخره‌های دریایی و جزیره‌های فراکرانه‌ای صخره‌ای و کرانه‌های لب‌شور، کولاب‌های شور و دریاچه‌های دریایی در شمال غربی اقیانوس آرام (کرانه‌های شرقی کشور چین و آب‌های رود یانگ‌تسه و همچنین دریاچه‌های پیرامون آن در شرق کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا)
اندازه: وزن ۷۱/۸ (بیشتر ۴۵) کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۲۷ (بیشتر ۱۵۰ تا ۱۸۰) سانتی‌متر
نگاره: News.cn

نام: گرازماهی بی‌باله‌ی هند آرام Indo-Pacific finless porpoise
نام علمی: Neophocaena phocaenoides
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: رودها و جویبارهای همیشگی (دربرگیرنده‌ی آبشارها)، رودها و جویبارهای موسمی، دوره‌ای و نامنظم، دلتاهای درون‌بومی همیشگی، بخش دریامیانی یا پلاژیک، آب‌سنگ‌های صخره‌ای و صخره‌های زیرکشندی، کرانه‌های شنی، ریگی و صخره‌ای آزاد زیرکشندی، کرانه‌های ماسه‌ای، گلی‌ماسه‌ای و گلی زیرکشندی، آب‌سنگ‌های مرجانی، کانال‌های آب‌سنگی بیرونی، جلوشیب‌ها، کولاب‌ها، بسترهای نرم و خرده‌سنگی میان‌آب‌سنگی، علف‌های دریایی (زیرآبی)، پای‌رودها، کرانه‌های صخره‌ای، شنی و سنگ‌ریزه‌ای، کرانه‌های گلی و پهنه‌های گلی میان‌کشندی، شورمرداب‌ها (با سبزه‌های نمایان)، ریشه‌های زیرآبی مانگرو، صخره‌های دریایی و جزیره‌های فراکرانه‌ای صخره‌ای و کرانه‌های لب‌شور، کولاب‌های شور و دریاچه‌های دریایی اقیانوس‌های هند و آرام (ژرفای ۰ تا ۵۰ متری آب‌های کرانه‌ای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری) (کرانه‌های کشورهای عربستان، بحرین، قطر، امارات، کویت، عراق، ایران، پاکستان، هند، سری‌لانکا، بنگلادش، کامبوج، میانمار، تایلند، ویتنام، چین، هنگ کنگ، برونئی، سنگاپور، مالزی و اندونزی و جزیره‌ی تایوان در جنوب و جنوب شرقی قاره‌ی آسیا)
اندازه: وزن ۷۲ (بیشتر ۳۵ تا ۴۵) کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۲۷ (بیشتر ۱۵۵) سانتی‌متر
نگاره: WaterFrame_mus

نام: گرازماهی بی‌باله‌ی آسیای شرقی East Asian finless porpoise
نام علمی: Neophocaena sunameri
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بخش دریامیانی یا پلاژیک و بخش نورگیر یا اپی‌پلاژیک (۰ تا ۲۰۰ متر) در دریای چین شرقی، دریای زرد و دریای ژاپن در شمال غربی اقیانوس آرام (ژرفای ۰ تا ۵۰ متری آب‌های کرانه‌ای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری) (کرانه‌های کشورهای چین و ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا)
اندازه: وزن ۷۲ (بیشتر ۳۰ تا ۴۵) کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۲۷ (بیشتر ۱۵۵) سانتی‌متر
نگاره: N. a. sunameri

سرده‌ی گرازماهی‌ها Phocoena

نام: گرازماهی عینکی Spectacled porpoise
نام علمی: Phocoena dioptrica
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بخش دریامیانی یا پلاژیک و بخش نورگیر یا اپی‌پلاژیک (۰ تا ۲۰۰ متر) در پیرامون قاره‌ی جنوبگان (آب‌های سرد جنوبگانی و زیرجنوبگانی با دمای ۰/۹ تا ۱۰/۳ درجه‌ی سانتیگراد)
اندازه: وزن ۱۱۰ کیلوگرم برای نرها و ۸۵ کیلوگرم برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۲۲۴ سانتی‌متر برای نرها و ۲۰۴ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Laura Morse

نام: گرازماهی بندری Harbour porpoise
نام علمی: Phocoena phocoena
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بخش دریامیانی یا پلاژیک، پای‌رودها و بخش نورگیر یا اپی‌پلاژیک (۰ تا ۲۰۰ متر) در اقیانوس شمالگان، شمال اقیانوس آرام، شمال اقیانوس اطلس و دریای سیاه در نیم‌کره‌ی شمالی زمین (آب‌های کرانه‌ای معتدل سرد تا زیرشمالگانی) (کرانه‌های کشورهای آمریکا و کانادا و ایالت آلاسکا در شمال آمریکای شمالی، کشورهای بلژیک، بلغارستان، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، گرجستان، آلمان، ایسلند، ایرلند، لتونی، لیتوانی، هلند، نروژ، لهستان، رومانی، روسیه، اسپانیا، سوئد، ترکیه، اوکراین و بریتانیا، جزیره‌ی گرینلند و جزایر فارو وابسته به کشور دانمارک، شهر جبل الطارق (از سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا) و گروه‌جزیره‌ی آزور وابسته به کشور پرتغال در قاره‌ی اروپا، کشورهای مراکش، موریتانی، سنگال، تونس، صحرای غربی و کیپ ورد در شمال غربی قاره‌ی آفریقا و کشورهای چین و ژاپن در شرق قاره‌ی آسیا)
اندازه: وزن ۶۱ کیلوگرم برای نرها و ۷۶ کیلوگرم برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۱۴۰ تا ۱۹۰ سانتی‌متر
نگاره: SCOTLAND: The Big Picture

نام: گرازماهی کالیفرنیا Vaquita
نام علمی: Phocoena sinus
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بخش دریامیانی یا پلاژیک و بخش نورگیر یا اپی‌پلاژیک (۰ تا ۲۰۰ متر) در شمال شاخاب کالیفرنیا در شرق مرکز اقیانوس آرام (ژرفای ۰ تا ۵۰ متری) (میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی شمالی و ۱۱۴ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی) (کرانه‌های ایالت‌های باخا کالیفرنیا و سونورای کشور مکزیک در غرب آمریکای شمالی)
اندازه: وزن ۳۰ تا ۵۵ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر
نگاره: Marko Steffensen

سرده‌ی گرازماهی‌نماها Phocoenoides

نام: گرازماهی دال (گرازماهی پهلوسفید) Dall's porpoise
نام علمی: Phocoenoides dalli
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بخش دریامیانی یا پلاژیک و بخش نورگیر یا اپی‌پلاژیک (۰ تا ۲۰۰ متر) در شمال اقیانوس آرام (آب‌های سرد با دمای کمتر از ۱۸ درجه‌ی سانتیگراد) (میان مدارهای ۲۸ تا ۶۲ درجه‌ی شمالی از عرض جغرافیایی) (در شرق از ایالت باخا کالیفرنیای کشور مکزیک تا دریای برینگ در شمال غربی آمریکای شمالی تا غرب از دریای اختسک تا جنوب کشور ژاپن در شمال شرقی قاره‌ی آسیا) (کرانه‌های ایالت آلاسکا و کشورهای کانادا، آمریکا و مکزیک در شمال غربی آمریکای شمالی و کشورهای ژاپن، کره‌ی شمالی، کره‌ی جنوبی و روسیه در شمال شرقی قاره‌ی آسیا)
اندازه: وزن ۱۳۰ تا ۲۲۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۳۰ سانتی‌متر
نگاره: David Boyarski

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین