خانوادهی مارمولکان بیپا یا مارمارمولکان یا مارمولکان پاکوتاه Pygopodidae، خانوادهای از زیرراستهی مارمولکسانیان، از راستهی پولکداران و از ردهی خزندگان هستند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان مارمولکهای بیپا، مارمولکهای پاپولکی و مارمولککرمها را نام برد. گونههای خانوادهی مارمولکان بیپا تنها در کشور استرالیا و جزیرهی گینهی نو یافت میشوند. این جانوران بدنی باریک، استوانهای، دراز، مارگونه و پوشیده از پولک دارند. گونههای خانوادهی مارمولکان بیپا گونهای گکو هستند که یا دست و پا ندارند یا دستها و پاهایشان کاهش یافته است. آنان دستها یا اندامهای جلویی ندارند ولی دارای پاها یا اندامهای پشتی کوچک و آویختهی تخت هستند. همچنین چشمان این مارمولکها همانند مارها و گکوها بدون پلک است. آنان برای پاکیزه نگاه داشتن پوستهی چشمهایشان، آنها را میلیسند.
این جانوران همانندی بسیاری به مارها دارند، از همین روی به نادرستی کشته میشوند. آنان بهوارون مارها، بیمناک و زهرآگین نیستند. همچنین بر روی شکم، پولکهای پهن ندارند. آنان بهوارون مارها، سوراخ گوش بیرونی و زبان هموار و بدون چنگال دارند. این مارمولکها دارای پاهای کوچک پشتی هستند. دُم بازسازی نشدهی آنان بسیار درازتر از بدن (پوزه تا پایهی دُم) آنان است، ولی بدن مارها از دُم آنان درازتر است. آنان دارای آوایی آهنگین هستند، ولی مارها این توانایی را ندارند. گونههای خانوادهی مارمولکان بیپا رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و میاندازند. آنان میتوانند دُم جدا شدهی خود را دوباره بازسازی کنند. مارمولک بیپای طوقی با درازای ۱۹ سانتیمتر و مارمولک بیپای برتون با درازای ۶۰ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی مارمولکان بیپا بهشمار میروند. در این نوشته با ۳۳ گونهی این خانواده آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با مارمولکها: بیشتر مارمولکها دارای ۴ دست و پا هستند و با شیوهی گام برداشتن، جابهجا میشوند. شمار اندکی از آنان مانند مارمولکهای بیپا، دست و پا ندارند و همانند مارها هستند. برخی از مارمولکها همچون مارمولکهای پرنده دارای توانایی گونهای پرواز بهنام گلاید کردن یا سُر خوردن هستند. آنان در این روش میتوانند تا ۶۰ متر پرواز کنند. برخی دیگر از مارمولکها میتوانند رو دو پای خود بایستند و بدوند. مارمولکهای باسیلیسک نیز این توانایی را دارند که روی آب بدوند. بدن مارمولکها پوشیده از پولک است. پولکها از بخار شدن آب بدن جلوگیری میکنند و بدینگونه مارمولک میتواند در زیستگاههای خشک نیز زندگی کند. مارمولکها جانورانی خونسرد بوده و نمیتوانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. آنان برای دریافت گرما به خورشید وابسته هستند. از همین روی جانورانی روزگرد هستند (بهجز گکوها).
مارمولکها دید پیشرفتهای دارند و میتوانند رنگها را ببینند. برخی از آنان همچون ایگواناها دارای چشم سومی بر روی سر خود هستند. این اندام تنها عدسی و شبکیه داشته و توانایی تصویرسازی ندارد، ولی میتواند تاریکی یا روشنایی و حرکت جانوران شکارگر پیرامون مارمولک را شناسایی کند. مارمولکها برای دفاع در برابر جانوران شکارگر، شیوهها و ابزارهایی همچون زهر، خودوابُری و پوشیدگی یا همرنگی با پیرامون خود را بهکارگیری میکنند. خودوابُری یا بریدن اندام، رفتاری دفاعی است که در ایگواناها دیده میشود. مارمولکها برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، یک یا چند اندام بدن خود را وابریده و میاندازند. آنان میتوانند اندام جدا شدهی خود را دوباره بازسازی کنند. بیشتر مارمولکها تخمگذارند. نزدیک به ۲۰ درصد از آنان زندهزا هستند و شمار کمی میتوانند بکرزایی کنند. بکرزایی گونهای زادآوری است که در آن از تخمک بارور نشده، جانوری کامل زاده شود.
زیرخانوادهی Lialisinae
سردهی Lialis
نام: مارمولک بیپای برتون Burton's legless lizard
نام علمی: Lialis burtonis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: بیابانها و لبهی جنگلهای بارانی کشور استرالیا (بهجز بخشهای جنوب شرقی) و جنوب شرقی کشور پاپوآ گینهی نو در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۲۴/۷ سانتیمتر، دُم به درازای ۲۷ سانتیمتر (بیشینهی درازای بدن ۶۰ سانتیمتر)
نگاره: Mitch Thorburn
زیرخانوادهی Pygopodinae
سردهی Delma
نام: مارمولک بیپای جنوبی (مارمولک بیپای رخمرمرین) Southern legless lizard
نام علمی: Delma australis
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقههای گرم و نیمهخشک تا خشک جنوب کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۹/۳ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Nick Volpe
نام: مارمولک بیپای سرزنگاری Rusty-topped delma
نام علمی: Delma borea
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارهای سرزمین شمالی و ایالتهای کوئینزلند، استرالیای غربی و استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۹/۵ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Ryan Francis
نام: مارمولک بیپای باتلر Butler's legless lizard
نام علمی: Delma butleri
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارهای غرب و جنوب کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۹ سانتیمتر، دُم سه برابر این اندازه
نگاره: Jules Farquhar
نام: مارمولک بیپای بیابانی Desert delma
نام علمی: Delma desmosa
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: غرب کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۹ سانتیمتر، دُم سه برابر این اندازه
نگاره: lockie Gilding
نام: مارمولک بیپای پیلبارا Pilbara delma
نام علمی: Delma elegans
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقهی پیلبارا در ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Henry Cook
نام: مارمولک بیپای فریزر Fraser's delma
نام علمی: Delma fraseri
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب غربی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Akash Samuel
نام: مارمولک بیپای خاکستری Gray's legless lizard
نام علمی: Delma grayii
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب غربی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۲ سانتیمتر، دُم سه برابر این اندازه
نگاره: Jari Cornelis
نام: مارمولک بیپای خلنگزار Heath delma
نام علمی: Delma hebesa
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: خلنگزارها و خارزارهای دشتهای شنی جنوب ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۷/۹ سانتیمتر، دُم دو تا سه برابر این اندازه
نگاره: Damian Lettoof
نام: مارمولک بیپای راهراه Striped legless lizard
نام علمی: Delma impar
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارهای دشت معتدل جنوب شرقی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۳۰ سانتیمتر
نگاره: Shawn Scott
نام: مارمولک بیپای بینقش Patternless delma
نام علمی: Delma inornata
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: شرق و جنوب شرقی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۳/۳ سانتیمتر، دُم سه برابر این اندازه
نگاره: Akash Samuel
نام: مارمولک بیپای دمراهراه Striped-tailed delma
نام علمی: Delma labialis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: شمال و شرق ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۰ تا ۱۱ سانتیمتر، دُم سه برابر این اندازه
نگاره: Stephen Zozaya
نام: مارمولک بیپای شاخاب Gulfs delma
نام علمی: Delma molleri
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارها و درختزارهای جنوب ایالت استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۱ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Jules Farquhar
نام: مارمولک بیپای پوزهتیز Sharp-snouted delma
نام علمی: Delma nasuta
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارهای خشک گرمسیری و نیمهگرمسیری سرزمین شمالی و ایالتهای کوئینزلند، استرالیای غربی و استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۱ سانتیمتر، دُم سه برابر این اندازه
نگاره: Melissa Bruton
نام: مارمولک بیپای آشتی Peace delma
نام علمی: Delma pax
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: شمال شرقی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۹/۸ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Adam Brice
نام: مارمولک بیپای نگارین Painted delma
نام علمی: Delma petersoni
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب ایالت استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Jules Farquhar
نام: مارمولک بیپای سربی Leaden delma
نام علمی: Delma plebeia
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب شرقی ایالت کوئینزلند و شمال شرقی ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۳۶ سانتیمتر
نگاره: Anders Zimny
نام: مارمولک بیپای اکساتبل Excitable delma
نام علمی: Delma tincta
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک و بیابانهای سبزهتیغ سرزمین شمالی و ایالتهای کوئینزلند، نیو ساوت ولز، استرالیای جنوبی و استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۸ تا ۹ سانتیمتر، دُم به درازای ۲۴ سانتیمتر
نگاره: Anders Zimny
نام: مارمولک بیپای طوقی Collared delma
نام علمی: Delma torquata
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب شرقی ایالت کوئینزلند و شمال شرقی ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۵ تا ۷ سانتیمتر، دُم به درازای ۱۰/۳ تا ۱۲/۶ سانتیمتر
نگاره: Brendan Schembri
سردهی Paradelma
نام: پاپولکی بریگالو Brigalow scaly-foot
نام علمی: Paradelma orientalis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختزارهای خشک جنوب شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۶ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Stephen Zozaya
سردهی پاپولکیها Pygopus
نام: پاپولکی معمولی Common scaly-foot
نام علمی: Pygopus lepidopodus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختزارها، سبزهزارها و خلنگزارهای جنوب کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۸۰ سانتیمتر، دُم دو سوم درازای بدن
نگاره: Nick Gale
نام: پاپولکی کلاهدار غربی (پاپولکی غربی) Western hooded scaly-foot
نام علمی: Pygopus nigriceps
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقههای باز خشک، بیابانهای شنی و درختزارها و درختچهزارهای خشک غرب کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۲۲/۷ سانتیمتر، دُم کموبیش همین اندازه (بیشینهی درازای بدن ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر)
نگاره: Chris Nelson
نام: پاپولکی کلاهدار شرقی (پاپولکی شرقی) Eastern hooded scaly-foot
نام علمی: Pygopus schraderi
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقههای خشک و باز، دشتهای سنگی و درختزارهای خشک شرق کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۹/۸ سانتیمتر، دُم دو تا سه برابر این اندازه (بیشینهی درازای بدن ۴۷/۵ سانتیمتر)
نگاره: Jacob Loyacano
(آشنایی بیشتر با پاپولکی کلاهدار شرقی)
نام: پاپولکی کلاهدار شمالی Northern hooded scaly-foot
نام علمی: Pygopus steelescotti
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای شمال سرزمین شمالی، شمال شرقی ایالت استرالیای غربی و شمال غربی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۸/۵ سانتیمتر، دُم ۱/۵ برابر این اندازه
نگاره: Ryan Francis
سردهی Ophidiocephalus
نام: مارمولکمار پشتبرنزی Bronzeback snake-lizard
نام علمی: Ophidiocephalus taeniatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک گرمسیری یا نیمهگرمسیری جنوب سرزمین شمالی و شمال ایالت استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۰ سانتیمتر، دُم دو تا سه برابر این اندازه
نگاره: Jules Farquhar
سردهی Aprasia
نام: مارمولککرم مالی Mallee worm-lizard
نام علمی: Aprasia aurita
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچهزارها و خلنگزارهای شمال غربی ایالت ویکتوریای کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۱ سانتیمتر، دُم دو برابر این اندازه
نگاره: Nick Volpe
نام: مارمولککرم شاخاب کوسه Shark Bay worm-lizard
نام علمی: Aprasia haroldi
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقهی شاخاب کوسه در غرب ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Stephen Zozaya
نام: مارمولککرم دمسرخ Red-tailed worm-lizard
نام علمی: Aprasia inaurita
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب ایالتهای استرالیای غربی و استرالیای جنوبی، جنوب غربی ایالت نیو ساوت ولز و شمال غربی ایالت ویکتوریای کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Nick Gale
نام: مارمولککرم دمصورتی Pink-tailed worm-lizard
نام علمی: Aprasia parapulchella
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختزارهای باز شرق ایالت نیو ساوت ولز کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۱۱ تا ۱۲ سانتیمتر، دُم دو تا سه برابر این اندازه
نگاره: Wes Read
نام: مارمولککرم دامنهی فلیندرز Flinders Ranges worm-lizard
نام علمی: Aprasia pseudopulchella
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختزارهای باز و سبزهزارهای ایالت استرالیای جنوبی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Jules Farquhar
نام: مارمولککرم زیبا Pretty worm-lizard
نام علمی: Aprasia pulchella
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای معتدل و منطقههای سنگی جنوب غربی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: پوزه تا پایهی دُم به درازای ۷ سانتیمتر، دُم دو تا سه برابر این اندازه
نگاره: Damian Lettoof
نام: مارمولککرم جگنزار Sedgelands worm-lizard
نام علمی: Aprasia repens
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب غربی ایالت استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Akash Samuel
نام: مارمولککرم خطدار Striated worm-lizard
نام علمی: Aprasia striolata
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب غربی ایالت ویکتوریا و کرانههای جنوبی ایالتهای استرالیای جنوبی و استرالیای غربی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲۰ سانتیمتر
نگاره: Matt Clancy
بنمایگان: wikipedia - wikipedia
گردآوری: فرتورچین