خانواده‌ی نوک‌نهنگان یا نهنگان نوک‌دار یا نهنگ‌منقاریان Ziphiidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی نهنگ‌اسب‌آبی‌سانیان، از راسته‌ی جفت‌سم‌سانان و از رده‌ی پستانداران هستند. به جانورانی همچون اسب‌ها، کرگدن‌ها و تاپیرها که دارای یک سُم هستند، تک‌سم‌سانان و به جانورانی همانند گاوها، گوزن‌ها و بزها که دارای یک جفت سُم هستند، جفت‌سم‌سانان گفته می‌شود. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان نوک‌نهنگ‌های بیرد، شپرد (تاسمانی) و کوویر (غازنوک) را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی نوک‌نهنگان در آب‌های ژرف سراسر جهان (به‌جز شمالگان و جنوبگان) یافت می‌شوند. این جانوران بدنی دوکی‌مانند، پیشانی برآمده، چشمانی کوچک و پوزه‌ای دراز و منقارمانند دارند. همچنین آنان دو باله‌ی سینه‌ای کوچک و بیضی‌مانند، یک باله‌ی پشتی کوچک و نازک و یک باله‌ی دُمی بدون شکاف دارند. گونه‌های خانواده‌ی نوک‌نهنگان (به‌جز نوک‌نهنگ شپرد) دارای ۱ یا ۲ جفت دندان عاج‌مانند هستند که در برخی ماده‌ها نیز رویش نمی‌کنند. نوک‌نهنگ شپرد تنها گونه‌ی این خانواده است که ۱۷ تا ۲۷ دندان در هر سوی آرواره‌هایش دارد. در برخی گونه‌ها آرواره‌ی پایینی از آرواره‌ی بالایی درازتر است و دندان‌های آنان از دهان بیرون زده است. پیشانی برآمده‌ی این جانوران خربزه‌ای نام دارد که آنان را در پدیدآوردن امواج صوتی و پژواک‌یابی یاری می‌کند. این نهنگ‌ها به‌جای بینی، دارای یک سوراخ دم‌وبازدم هستند. گونه‌های خانواده‌ی نوک‌نهنگان دارای حس بینایی و شنوایی نیرومند و بدون حس بویایی هستند. نوک‌نهنگ کوتوله با درازای ۳/۴ تا ۳/۷ متر و نوک‌نهنگ آرنو با وزن ۷ تا ۱۰ تن و درازای ۸ تا ۱۲ متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌ی خانواده‌ی نوک‌نهنگان به‌شمار می‌روند. از آن‌جا که گونه‌های این خانواده در ژرفاهای دریا به‌سر می‌برند، گرفتن عکس از آنان دشوار بوده است. از همین روی به‌جای عکس‌های طبیعی، از عکس‌های گرافیکی بهره گرفته شده است. در این نوشته با ۲۱ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با آب‌بازسانان: رده‌بندی آرایه‌شناختی خانواده‌ی نوک‌نهنگان بدین‌گونه است:
فرمان‌رو: جانوران Animal
شاخه: طنابداران Chordate
رده: پستانداران Mammal
راسته: جفت‌سم‌سانان Artiodactyl
زیرراسته: نهنگ‌اسب‌آبی‌سانیان Whippomorpha
فروراسته: آب‌بازسانان Cetacea
خردراسته: نهنگان دندان‌دار Odontoceti
خانواده: نوک‌نهنگان Ziphiidae
آب‌بازسانان Cetacea، فروراسته‌ای از پستانداران هستند که دربرگیرنده‌ی نهنگ‌ها، دلفین‌ها و گرازماهیان می‌شود. این جانوران با چگونگی زیست در آب سازگار شده و در بیشتر آب‌های آزاد جهان و چندین رودخانه‌ی بزرگ زندگی می‌کنند. آب‌بازسانان بازماندگان خانواده‌ی نابود شده‌ی رائوایان Raoellidae هستند که در دوره‌ی ائوسن میانه در جنوب و جنوب شرقی قاره‌ی آسیا (هند و پاکستان کنونی) زندگی می‌کردند. ائوسن میانه یکی از دوران زمین‌شناسی است که به ۴۸/۶ تا ۳۷/۲ میلیون سال پیش گفته می‌شود. نخستین آب‌بازسانان برای بهره‌گیری از خوراک دریاها و رودخانه‌ها پا به درون آب گذاشتند. اگرچه گمان می‌رود که برای رهایی از پرتو فروسرخ خورشید تن به آب زده باشند. به هر روی، با رفتن آنان به دریاها و رودخانه‌ها، وابستگی آنان به زیستگاه آبی بیشتر و بیشتر شد و سرانجام بدن آنان برای سازگاری بیشتر با زندگی در آب دگرگونی‌های بنیادین کرد.
آب‌بازسانان به دو خردراسته‌ی نهنگان دندان‌دار و نهنگان بی‌دندان بخش‌بندی می‌شوند. نهنگان دندان‌دار همانند نهنگ عنبر، دلفین‌ها و گرازماهی‌ها در دهان خود دندان دارند و از آن برای شکار ماهی و ماهی مرکب و دیگر جانداران دریایی بهره می‌برند. آنان خوراک را به‌جای جویدن، به‌یکباره فرو می‌برند. نهنگان بی‌دندان نیز در دهان خود به‌جای دندان، صفحه‌های شانه‌ای دارند که از جنس کراتین ساخته شده‌اند و کار آن‌ها پالایش آب و به‌دام انداختن جانداران ریزی همانند کریل‌هاست. همه‌ی آب‌بازسانان، گوشت‌خوار و شکارگرند. نهنگان دندان‌دار، نخست ماهیان و سرپایان و دوم سخت‌پوستان و دوکفه‌ای‌ها را می‌خورند. نهنگان بی‌دندان نیز، نخست کریل‌ها و پلانکتون‌ها و دوم سخت‌پوستان و دیگر بی‌مهرگان را خوراک خود می‌سازند. 
آب‌بازسانان پستاندارند و نزدیک‌ترین خویشاوندان آنان اسب‌های آبی هستند. برخی از نشانه‌های پستاندار بودن آب‌بازسانان بر این پایه‌اند: خون‌گرم بودن، دم‌وبازدم از راه شش، شیردهی به نوزادان و درآوردن مو (هرچند به اندازه‌ای کم). در بیشتر گونه‌های نهنگ‌ها، ماده‌ها از نرها بزرگ‌ترند. بدن آب‌بازسانان دوکی‌مانند است و دست‌های آنان به‌مانند باله درآمده‌ است. این باله‌ها هر کدام چهار انگشت دارند. باله‌های کوچک پشتی آنان اندامی کاهش یافته هستند و در درازای فرگشت، ساختار و کاربرد آن‌ها ساده‌تر شده است. این باله‌های پشتی به ستون مهره‌ها نچسبیده‌اند و در درون بدن پنهان هستند. این جانوران کم‌وبیش بی‌مو هستند و لایه‌ای کلفت از پیه یا چربی در زیر پوست‌شان دارند. این لایه‌ی چربی که پُر از رگ‌های خونی‌ست، توانایی شنا در آب‌های سرد و توانایی شناور بودن در آب را به آنان می‌دهد. افزون بر این، این لایه‌ی چربی انرژی‌ای که نهنگ‌ها در زمان کوچ نیاز دارند را برای‌شان فراهم کرده و همچنین آنان را در برابر آب و هوای خشن و شکارگران نگهداری می‌کند.
آب‌بازسانان به‌جای بینی، دارای سوراخ دم‌وبازدم هستند. نهنگان دندان‌دار یک سوراخ دم‌وبازدم و نهنگان بی‌دندان دو سوراخ دم‌وبازدم دارند. سوراخ دم‌وبازدم لوله‌ای بالای سر آب‌بازسانان است که آنان با هر بار آمدن به روی آب، با آن دم‌وبازدم انجام می‌دهند. از آن‌جا که این سوراخ در بالای سر این جانوران جای گرفته، نهنگ‌ها برای انجام دم‌وبازدم نیازی به بیرون آوردن کامل سر از آب ندارند. در فرایند دَم، هوای دارای اکسیژن به درون شُش‌ها کشیده می‌شود و در بازدَم، فواره‌ای از آب بدون اکسیژن، از سوراخ دم‌وبازدم بیرون می‌رود.
پیشانی برآمده‌ی نهنگان دندان‌دار همچون دلفین‌ها، خربزه‌ای نام دارد که آنان را در پدیدآوردن امواج صوتی و پژواک‌یابی یاری می‌کند. دلفین‌ها با پیشانی برآمده‌ی خود امواجی صوتی پدید می‌آورند که پژواک آن‌ها از راه گیرنده‌های صوتی درون آرواره‌های‌شان دریافت می‌شود. پژواک‌یابی روشی بر پایه‌ی به‌کارگیری سونار یا ناوبری و فاصله‌یابی صوتی است که این جانوران برای موقعیت‌یابی، جهت‌یابی و یافتن شکار از آن بهره می‌برند. آنان صدایی را به پیرامون خود می‌فرستند و سپس با گوش دادن و بررسی پژواک آن، از جای اشیاء پیرامون خود آگاه می‌شوند.

زیرخانواده‌ی Berardiinae
سرده‌ی سیاه‌دلفین‌ها Berardius

نام: نوک‌نهنگ آرنو Arnoux's beaked whale
نام علمی: Berardius arnuxii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل، خنک و سرد جنوب نیم‌کره‌ی جنوبی، میان مدارهای ۷۸ درجه‌ی جنوبی تا ۳۴ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: وزن ۷ تا ۱۰ تن، سر و بدن به درازای ۸ تا ۱۲ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ بیرد Baird's beaked whale
نام علمی: Berardius bairdii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متری آب‌های اقیانوس آرام شمالی
اندازه: وزن ۹ تن، سر و بدن به درازای ۱۰/۳ متر برای نرها و ۱۱/۲ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ ساتو Sato's beaked whale
نام علمی: Berardius minimus
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های اقیانوس آرام شمالی (جنوب دریای اختسک، پیرامون گروه‌جزیره‌ی کماندورسکی و جنوب شرقی دریای برینگ)
اندازه: -
نگاره: Cristian Palmer - Yoshimi Watanabe

زیرخانواده‌ی Hyperoodontinae
سرده‌ی نهنگان پوزه‌بطری یا نهنگان بینی‌بطری Hyperoodon

نام: نهنگ پوزه‌بطری شمالی (نهنگ بینی‌بطری شمالی) Northern bottlenose whale
نام علمی: Hyperoodon ampullatus
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۰۰۰ متری آب‌های سرد اقیانوس اطلس شمالی
اندازه: وزن ۵/۸ تا ۷/۵ تن، سر و بدن به درازای ۹/۸ متر (نرها ۲۵ درصد بزرگ‌ترند.)
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نهنگ پوزه‌بطری جنوبی (نهنگ بینی‌بطری جنوبی) Southern bottlenose whale
نام علمی: Hyperoodon planifrons
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای بیش از ۱۰۰۰ متری آب‌های سرد اقیانوس یخ‌بسته‌ی جنوبی
اندازه: وزن ۶ تا ۸  تن، سر و بدن به درازای ۷/۵ متر برای نرها و ۶/۵ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

سرده‌ی هندوآرام‌ها Indopacetus

نام: نهنگ پوزه‌بطری گرمسیری (نهنگ بینی‌بطری گرمسیری) Tropical bottlenose whale
نام علمی: Indopacetus pacificus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری ژرف اقیانوس هند و غرب اقیانوس آرام
اندازه: سر و بدن به درازای ۴ تا ۹ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

سرده‌ی میان‌دندان‌ها Mesoplodon

نام: نوک‌نهنگ اندروز (نوک‌نهنگ پهن‌دندان) Andrews' beaked whale
نام علمی: Mesoplodon bowdoini
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل و خنک اقیانوس‌های هند و آرام (کرانه‌های کشور نیوزیلند و کرانه‌های جنوبی کشور استرالیا)
اندازه: وزن ۲/۶ تن، سر و بدن به درازای ۴/۸ متر برای نرها و ۴/۶ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ بلنویل Blainville's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon densirostris
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ متری آب‌های معتدل و گرمسیری سراسر جهان
اندازه: وزن ۸۰۰ کیلوگرم و ۱۰۰۰ کیلوگرم برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۴/۴ متر برای نرها و ۴/۶ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ ژراوه (یا گرویس) (نوک‌نهنگ آنتیل) Gervais's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon europaeus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری اقیانوس اطلس
اندازه: وزن ۱۲۰۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۴/۵ متر برای نرها و ۵/۲ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ ژینکودندان Ginkgo-toothed beaked whale
نام علمی: Mesoplodon ginkgodens
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری و معتدل اقیانوس‌های هند و آرام
اندازه: وزن ۱/۵ تا ۳/۶ تن، سر و بدن به درازای ۵ تا ۵/۳ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ گری (نوک‌نهنگ هاست) Gray's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon grayi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲۰۰۰ متری آب‌های نیم‌کره‌ی جنوبی، میان مدارهای ۳۰ درجه‌ی جنوبی تا ۴۵ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: وزن ۱۱۰۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۵/۵ تا ۶ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ هکتور Hector's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon hectori
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۳۵۰۰ تا ۵۷۵۰ متری آب‌های معتدل و سرد نیم‌کره‌ی جنوبی، میان مدارهای ۳۵ درجه‌ی جنوبی تا ۵۵ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: وزن ۸۰۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۴ تا ۴/۵ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ هابز Hubbs' beaked whale
نام علمی: Mesoplodon carlhubbsi
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل اقیانوس آرام شمالی
اندازه: وزن ۱۵۰۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۴/۳ تا ۶/۱۵ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ پرین Perrin's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon perrini
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۰۰۰ متری آب‌های معتدل اقیانوس آرام شمالی
اندازه: سر و بدن به درازای ۳/۹ متر برای نرها و ۴/۴ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ کوتوله (نوک‌نهنگ پرویی) Pygmy beaked whale
نام علمی: Mesoplodon peruvianus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های کرانه‌های شرقی اقیانوس آرام (کرانه‌های کشورهای پرو و مکزیک در آمریکای شمالی و جنوبی)
اندازه: سر و بدن به درازای ۳/۴ تا ۳/۷ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ ساوربی (نوک‌نهنگ اطلس شمالی) Sowerby's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon bidens
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۹۸ تا ۱۵۲۴ متری آب‌های سرد و معتدل اقیانوس اطلس شمالی
اندازه: وزن ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۵/۵ متر برای نرها و ۵ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ اشتینگر (نوک‌نهنگ برینگ) Stejneger's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon stejnegeri
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های سرد و معتدل اقیانوس آرام شمالی
اندازه: وزن ۱۶۰۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۵/۲۵ متر برای نرها و ۵/۵ متر برای ماده‌ها
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ دندان‌بلند (نوک‌نهنگ لایارد) Strap-toothed whale
نام علمی: Mesoplodon layardii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۲۰۰۰ متری آب‌های سرد و معتدل نیم‌کره‌ی جنوبی زمین
اندازه: وزن ۹۰۷ تا ۲۷۲۱ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۵ تا ۶/۲ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

نام: نوک‌نهنگ ترو True's beaked whale
نام علمی: Mesoplodon mirus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های اقیانوس اطلس شمالی و اقیانوس هند جنوبی
اندازه: وزن ۱۰۱۰ کیلوگرم برای نرها و ۱۴۰۰ کیلوگرم برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۵/۳ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

زیرخانواده‌ی Ziphiinae
سرده‌ی نهنگ‌های تاسمانی Tasmacetus

نام: نوک‌نهنگ شپرد (نوک‌نهنگ تاسمانی) Shepherd's beaked whale
نام علمی: Tasmacetus shepherdi
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۰ تا ۳۹۴۰ متری آب‌های سرد و معتدل نیم‌کره‌ی جنوبی زمین
اندازه: وزن ۲۳۲۰ تا ۳۴۸۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۶ تا ۷/۱ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

سرده‌ی غازنوک‌ها Ziphius

نام: نوک‌نهنگ کوویر (نوک‌نهنگ غازنوک) Cuvier's beaked whale
نام علمی: Ziphius cavirostris
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای بیش از ۱۰۰۰ متری آب‌های سراسر جهان
اندازه: وزن ۲ تا ۳/۵ تن، سر و بدن به درازای ۵/۸ تا ۷ متر
نگاره: Cristian Palmer - Jorg Mazur

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین