خانوادهی قورباغههای دهانباریک Microhylidae، خانوادهای از زیرراستهی نوغوکسانیان، از راستهی بیدُمسانان و از ردهی دوزیستان هستند. از برجستهترین گونههای این خانواده میتوان قورباغههای گوجه فرنگی، وزوزو، تخممرغی، برنج و وزغهای دهانباریک آسیایی را نام برد. گونههای خانوادهی قورباغههای دهانباریک در قارهی آمریکا، جنوب شرقی قارهی آسیا، کشور هند، شمال استرالیا، زیر صحرای بزرگ آفریقا و کشور ماداگاسکار زندگی میکنند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی هموار، چشمانی درشت با مردمک افقی یا گِرد و دستهایی کوتاه و پاهایی بلند و تنومند دارند. بیشتر گونههای خانوادهی قورباغههای دهانباریک بدنی پهن و گویمانند، سری کوچک، پوزهای کوتاه و نوکتیز و دهانی باریک دارند، برخی نیز همانند قورباغههای معمولی هستند. آنان که دهان باریک دارند، حشراتی کوچک همچون موریانه و مورچه را شکار میکنند، ولی آنان که همانند قورباغههای معمولی هستند، خوراکشان نیز همانند قورباغههای معمولی است.
نوزادان برخی از گونههای این خانواده همچون قورباغههای استرالیا و گینهی نو مرحلهی لاروی ندارند و همانند قورباغهی کامل، ولی کوچک سر از تخم بیرون میآورند. بیشتر گونههای این خانواده خشکیزی هستند، هرچند گونههای درختی، نیمهآبزی و دالانساز نیز در میان آنان یافت میشود. قورباغهی آرام اکوادور با درازای ۱/۴ سانتیمتر و قورباغهی گوجه فرنگی ماداگاسکار با درازای ۱۰/۵ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونههای خانوادهی قورباغههای دهانباریک بهشمار میروند (قورباغهریزهی آمائو Paedophryne amauensis یکی دیگر از گونههای این خانواده است که ۷/۷ میلیمتر درازا دارد و کوچکترین مهرهدار جهان شناخته میشود. از آنجا که عکس درخوری از آن یافت نشد، در این فهرست آورده نشده است). در این نوشته که به بخش نخست خانوادهی قورباغههای دهانباریک میپردازد با ۲۷ گونه (از ۱۳۴ گونه) آشنا میشویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغهها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راستهی بیدُمسانان است. دوزیستان جانورانی خونسرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای میگیرند. بیشتر دوزیستان تخمگذارند. نوزادی که از تخم بیرون میآید لارو نامیده میشود. لاروها گام به گام و با فرآیندی بهنام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون میشوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی میکنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه ششها و پوست خود دموبازدم انجام میدهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمیتوانند دموبازدم انجام دهند، پس میمیرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگهای خونی زیر پوست میرود و رگها نیز اکسیژن را به بخشهای گوناگون بدن میرسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نامهای غدههای موکوسی، غدههای دانهدار و غدههای لولهای هستند. غدههای موکوسی پوست را نمناک نگاه میدارند. غدههای دانهدار از پوست زهر تراوش میکنند و غدههای لولهای از پوست مادهای چسبناک تراوش میکنند. مادهی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفتگیری کاربرد دارد.
قورباغهها خونسرد هستند، بهگونهای که درجهی دمای بدن آنان، همانند درجهی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدنشان سرد میشود، آفتاب میگیرند تا گرم شوند و زمانی که بدنشان بیش از اندازه گرم میشود، به درون آب میروند تا خنک شوند. قورباغهها در آب تخمگذاری میکنند. تخمهای آنان درون لایهای از مادهای ژلاتینی جای گرفتهاند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون میآورد، مانند ماهیان باله دارد. او میتواند با بالهها و دُم بلندش شنا کند. قورباغهی نابالغ از راه آبشش دموبازدم انجام میدهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمیآید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد میکنند. سپس ششها بزرگ میشوند و قورباغهی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، میتواند دموبازدم انجام داده و کمکم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاهتر میشود تا اینکه قورباغهی جوان همانند قورباغههای بالغ میشود.
قورباغهها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبندهی درازی دارند. درازای این زبان کموبیش یک سوم درازای بدن آنهاست. زبان قورباغهها بهجای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب میکنند و با آن حشرات را شکار میکنند. زبان نیرومند آنان میتواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغهها دندانهایی بهنام وومرین دارند که در آروارهی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندانهای آروارهی بالایی کمتوانند، آروارهی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغهها نمیتوانند خوراک را بجوند. آنان این دندانها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار بهکارگیری میکنند و سپس خوراک را یکجا فرو میبرند. قورباغهها گوش بیرونی ندارند. بهجای آن تمپانوم یا طبلگوش یا پردهگوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موجهای صدا پردهگوش را میلرزاند، سپس پردهگوش موجها را به گوش میانی و گوش میانی موجها را به مغز میرساند.
قورباغههای نر دارای کیسههای صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آنکه این کیسهها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر میشوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده میشود. بهکارگیری کیسهی صدا بدین گونه است که قورباغهی نر هوا را فرو برده و سوراخهای بینی و دهان خود را میبندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و ششهای خود پس و پیش میکند. زمانی صدا پدید میآید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آنها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز میخواند، کیسههای صدا همانند یک تشدیدگر کار میکند و توان صدای قورباغه را افزایش میدهد.
قورباغهها و وزغها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونیهایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغهها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آبها زندگی میکنند. ولی بیشتر وزغها پوستی ناهموار، خشک و زگیلمانند دارند و بیشتر خشکیزی هستند. قورباغهها دستهایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی بهجای راه رفتن، میجهند. ولی وزغها دستها و پاهایی هماندازه دارند، از همین روی بهجای پریدن، راه میروند. بیشتر قورباغهها انگشتانی پردهدار برای شنا کردن دارند، ولی وزغها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغهها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین میآیند. برخی نیز دالانساز هستند و در زیر زمین زندگی میکنند و تنها برای زادآوری به روی زمین میآیند. گروهی از قورباغهها زهرآگین هستند، بهگونهای که برخی از آنان از زهرآگینترین جانوران خشکیزی زمین بهشمار میروند.
زیرخانوادهی قورباغههای بوتهای Asterophryinae
سردهی قورباغههای بوتهای گینهی نو Asterophrys
نام: قورباغهی کالولوپس اسلیتر Slater's callulops frog
نام علمی: Asterophrys slateri
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری و جنگلهای پیشین ویران شدهی کشور پاپوآ گینهی نو در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۵ سانتیمتر
نگاره: Susan Myers
نام: قورباغهی بوتهای گینهی نو New Guinea bush frog
نام علمی: Asterophrys turpicola
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی دشت و کوهپایهای کشور پاپوآ گینهی نو و بخش گینهی نو غربی وابسته به کشور اندونزی در جزیرهی گینهی نو در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۶/۵ سانتیمتر
نگاره: Michael Pennay
سردهی Austrochaperina
نام: قورباغهی سرزمین شمالی Northern Territory frog
نام علمی: Austrochaperina adelphe
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: باتلاقها، گرمدشتهای نمناک، رودها، مردابهای آب شیرین، کشتزارها، باغهای روستایی و جنگلهای پیشین ویران شدهی سرزمین شمالی کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Jules Farquhar
نام: قورباغهی سرزمین ویکتوریا Victoria land frog
نام علمی: Austrochaperina brevipes
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی کوهستانی کشور پاپوآ گینهی نو در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲/۴ سانتیمتر برای نرها و ۲/۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Alex Slavenko
نام: قورباغهی فرای Fry's frog
نام علمی: Austrochaperina fryi
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: -
نگاره: Matt Summerville
نام: قورباغهی باریک Slender frog
نام علمی: Austrochaperina gracilipes
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای خشک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، گرمدشتهای نمناک، باتلاقها و رودهای شمال ایالت کوئینزلند کشور استرالیا و جنوب استان غربی کشور پاپوآ گینهی نو در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱/۷ سانتیمتر
نگاره: Anders Zimny
نام: قورباغهی بارانی Rain frog
نام علمی: Austrochaperina pluvialis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲/۶ سانتیمتر
نگاره: Matt Summerville
نام: قورباغهی تنومند Robust frog
نام علمی: Austrochaperina robusta
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۳ سانتیمتر
نگاره: Anders Zimny
سردهی قورباغههای پرورشگاه یا جنگلهای بارانی Cophixalus
نام: قورباغهی پرورشگاه آراستهی جنوبی Southern ornate nursery frog
نام علمی: Cophixalus australis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای نمناک گرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۳ سانتیمتر
نگاره: Wes Read
نام: قورباغهی وزوزو Buzzing frog
نام علمی: Cophixalus bombiens
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱/۵ سانتیمتر برای نرها و ۱/۷ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی پرورشگاه زیبا Beautiful nursery-frog
نام علمی: Cophixalus concinnus
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی کوهستانی شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲/۵ سانتیمتر
نگاره: Anders Zimny
نام: قورباغهی جغجغو Rattling frog
نام علمی: Cophixalus crepitans
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱/۴ سانتیمتر
نگاره: Anders Zimny
نام: قورباغهی کوچک Scanty frog
نام علمی: Cophixalus exiguus
پایندگی: گونهی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱/۶ تا ۱/۹ سانتیمتر
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی پرورشگاه هینچینبروک Hinchinbrook nursery frog
نام علمی: Cophixalus hinchinbrookensis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی جزیرهی هینچینبروک در شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲/۵ سانتیمتر
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی هوسمر Hosmer's frog
نام علمی: Cophixalus hosmeri
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک و کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۱/۷ سانتیمتر
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی نازیبا Inelegant frog
نام علمی: Cophixalus infacetus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲ سانتیمتر
نگاره: Nick Gale
نام: قورباغهی سنگی کوتینی Kutini boulder frog
نام علمی: Cophixalus kulakula
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی کوهستانی شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۵ سانتیمتر
نگاره: Matt Summerville
نام: قورباغهی مکدونالد McDonald's frog
نام علمی: Cophixalus mcdonaldi
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲/۵ سانتیمتر
نگاره: Stewart Macdonald
نام: قورباغهی پرورشگاه بالای کوهستان Mountain-top nursery frog
نام علمی: Cophixalus monticola
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲ سانتیمتر
نگاره: Stephen Zozaya
نام: قورباغهی فروگذارده Neglected frog
نام علمی: Cophixalus neglectus
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای کوهستانی نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۳ سانتیمتر
نگاره: Edward Evans
نام: قورباغهی پرورشگاه آراسته Ornate nursery-frog
نام علمی: Cophixalus ornatus
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲ سانتیمتر
نگاره: Matt Summerville
نام: قورباغهی سنگی کلاهطلایی Golden-capped boulder frog
نام علمی: Cophixalus pakayakulangun
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی گرمسیری شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۵/۵ سانتیمتر
نگاره: Anders Zimny
نام: قورباغهی سنگی لکهدار Blotched boulder-frog
نام علمی: Cophixalus petrophilus
پایندگی: گونهی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای بارانی شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۲/۶ تا ۲/۸ سانتیمتر برای نرها و ۳/۱ تا ۳/۲ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Angus McNab
نام: قورباغهی سنگی کوهستان سیاه Black Mountain boulder frog
نام علمی: Cophixalus saxatilis
پایندگی: گونهی آسیبپذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای دشت نمناک گرمسیری یا نیمهگرمسیری، منطقههای سنگی و غارهای شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۳/۲ سانتیمتر
نگاره: Matthew McIntosh
نام: قورباغهی ازوایفل Zweifel's frog
نام علمی: Cophixalus zweifeli
پایندگی: گونهی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقههای سنگی جنگلهای بارانی شمال شرقی ایالت کوئینزلند کشور استرالیا در قارهی اقیانوسیه
اندازه: بدن به درازای ۳/۶ تا ۳/۸ سانتیمتر برای نرها و ۴ تا ۴/۹ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Conrad J. Hoskin
سردهی Gastrophrynoides
نام: وزغ دهانباریک بورنئو Borneo narrowmouth toad
نام علمی: Gastrophrynoides borneensis
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگلهای ایالتهای صباح و ساراواک کشور مالزی در شمال جزیرهی بورنئو در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳/۹ سانتیمتر
نگاره: Lars Fehlandt
سردهی Siamophryne
نام: قورباغهی غاری تناسریم Tenasserim cave frog
نام علمی: Siamophryne troglodytes
پایندگی: گونهی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: غارهای آهکی جنگلهای گرمسیری استان کانتچانابوری در غرب کشور تایلند در جنوب شرقی قارهی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۱/۹ تا ۲/۵ سانتیمتر برای نرها و ۲/۵ تا ۲/۸ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Montri Sumontha
گونههای خانوادهی قورباغههای دهانباریک (بخش نخست) - (بخش دوم) - (بخش سوم) - (بخش چهارم) - (بخش پنجم)
بنمایگان: wikipedia - animaldiversity - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین