خانوادهی شتران Camelidae، خانوادهای از زیرراستهی پینهپاسانیان، از راستهی جفتسمسانان و از ردهی پستانداران هستند. به جانورانی همچون اسبها، کرگدنها و تاپیرها که دارای یک سُم هستند، تکسمسانان و به جانورانی همانند گاوها، گوزنها و بزها که دارای یک جفت سُم هستند، جفتسمسانان گفته میشود. در این خانواده تنها ۷ گونهی شتر یککوهانه، شتر دوکوهانه، شتر دوکوهانهی وحشی، لاما، گواناکو، آلپاکا و ویکونیا جای دارند. گونههای خانوادهی شتران در شمال قارهی آفریقا، منطقهی خاورمیانه، بخشهایی از آسیای میانه و آمریکای جنوبی زندگی میکنند. این جانوران بدنی تنومند، پاهایی بلند، دُمی دراز یا کوتاه و موهایی انبوه و پشمی دارند. همچنین آنان گردنی بلند، سری کوچک و کشیده، گوشهایی کوچک و چشمانی درشت دارند. لب بالایی این جانوران دارای یک شکاف و لب زیرین آنان بهویژه در شترهای پیر، آویزان است. این خانواده دربرگیرندهی دو سردهی شترها و لاماهاست. گونههای سردهی شترها دارای کوهان و گونههای سردهی لاماها بدون کوهان هستند. به برجستگی بزرگی که بر پشت بدن شترهاست کوهان گفته میشود. برخی دارای یک و برخی دارای دو کوهان هستند. کوهان ذخیرهگاه آب در بدن شتر نیست، چرا که آب در خون شتر ذخیره میشود. کوهان ذخیرهگاه گونهای بافت چرب است. بافت چرب کوهان در زمان انجام سوختوساز، هم انرژی فراوانی پدید میآورد، هم پس از واکنش با اکسیژن هوا، آب تولید میکند. هر ۱۰۰۰ گرم بافت چرب کوهان پس از تبدیل، ۱۱۱۱ گرم آب تولید میکند. شترها با این کوهان میتوانند نزدیک به دو هفته را بدون آب و یک ماه را بدون خوراک بگذرانند. شترها جانورانی هستند که با زیستگاههای بیابانی و خشک و بیآب و گیاه سازگار شده و میتوانند آب و هوای گرم و خشک، بیآبی و کمخوراکی را تاب بیاورند.
دهان شترها دارای پوشش چرمی کلفتیست که به آنان توانایی جویدن گیاهان خاردار بیابان را میدهد. همچنین پلکها و مژههای بلند شترها، چشمهای آنان را از توفانهای شن و از تابش سخت آفتاب محافظت میکنند. شترها در زمان انجام دموبازدم میتوانند بینی را بهخوبی باز کنند و بیشترین اندازهی هوا را به درون ششهای خود بفرستند و در زمان توفان شن نیز بینی خود را ببندند. شترهای نر در گلو، اندامی بهنام دولا دارند. این کیسهی بزرگ که از کنار دهان آویزان است، همانند زبانی بلند، برجسته و صورتیرنگ است و برای کشش شترهای ماده و چیرگی بر قلمرو، کاربرد دارد. گونههای خانوادهی شتران همگی سُمرو هستند و بر روی نوک انگشتان پا راه میروند. این جانوران ۲ انگشت بزرگ در هر یک از پاهای خود دارند که با سُم بزرگی پایان مییابند. سُمهای شترها به روشنی آشکار نبوده و در درون بافت کراتینهی کف پای آنان جای گرفتهاند. آنان میتوانند با کف پهن پاهای خود، بهخوبی بر روی شنهای نرم راه بروند. راه رفتن آنان نیز بدینگونه است که دست و پای هر سوی بدن خود را با هم حرکت میدهند. سُم، پوششی سخت در نوک انگشتان پای پستانداران سُمدار است که از جنس کراتین ساخته شده و از بخش نرم ته پاهای آنان در برابر آسیبها جلوگیری میکند. همچنین بهوارون بیشتر جفتسمسانان که دارای ۲ انگشت یا سُم کوچک و کاهش یافته هستند، شترها این ۲ انگشت یا سُم را ندارند.
همهی گونههای خانوادهی شتران، گروهزیست، روزگرد، گیاهخوار و نشخوارکننده هستند. هرگاه جانور گیاهخواری، گیاه خورده شدهی خود را از معده به دهان برگردانده، بِجَود و دوباره فرو برد، نشخوار کرده است. همچنین فرایند جویدن دوبارهی نشخوار که برای جداسازی بیشتر مواد گیاهی و برانگیختن گوارش انجام میشود، نشخوار کردن نامیده میشود. جانوران نشخوارکننده به سرعت چرا میکنند و سپس در زمان استراحت، خوراک خورده شده را برگردانده و بهخوبی میجوند. ویکونیا با وزن ۳۵ تا ۶۵ کیلوگرم و درازای ۱۴۵ تا ۱۶۰ سانتیمتر و شتر دوکوهانه با وزن ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوگرم و درازای ۲۲۵ تا ۳۵۰ سانتیمتر، کوچکترین و بزرگترین گونهی خانوادهی شتران بهشمار میروند. در این نوشته با ۷ گونهی این خانواده آشنا میشویم.
زیرخانوادهی شتریان Camelinae
سردهی شترها یا شترهای آفروآسیایی Camel
نام: شتر یککوهانه Dromedary camel
نام علمی: Camelus dromedarius
پایندگی: گونهی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقههای خشک و بیابانی شمال قارهی آفریقا و منطقهی خاورمیانه (شتر یککوهانه به کشور استرالیا نیز برده شده و جانور بومی این سرزمینها بهشمار نمیرود.)
اندازه: وزن ۴۰۰ تا ۶۹۰ کیلوگرم برای نرها و ۳۰۰ تا ۵۴۰ کیلوگرم برای مادهها، سر و بدن به درازای ۲۳۰ تا ۳۴۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۵۰ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۱۸۰ تا ۲۴۰ سانتیمتر برای نرها و ۱۷۰ تا ۱۹۰ سانتیمتر برای مادهها
نگاره: Alexandre Roux
(آشنایی بیشتر با شتر یککوهانه)
نام: شتر دوکوهانه (شتر باختری) Two-humped camel
نام علمی: Camelus bactrianus
پایندگی: گونهی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: تودهسنگهای کوهستانی تا سبزدشتهای هموار، بیابانهای خشک (بیشتر بیابان گوبی)، دشتهای سنگی و تپههای ماسهای آسیای میانه و غرب کشور چین
اندازه: وزن ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوگرم (میانگین: ۶۰۰ کیلوگرم برای نرها و ۴۸۰ کیلوگرم برای مادهها)، سر و بدن به درازای ۲۲۵ تا ۳۵۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۳۵ تا ۵۵ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۱۶۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر (بلندای بدن تا بالای سر ۲۳۰ تا ۲۵۰ سانتیمتر و بلندای بدن تا بالای کوهانها ۲۱۳ سانتیمتر)
نگاره: Travis Huyghebaert
(آشنایی بیشتر با شتر دوکوهانه یا شتر باختری)
نام: شتر دوکوهانهی وحشی (شتر باختری وحشی) Wild two-humped camel
نام علمی: Camelus ferus
پایندگی: گونهی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: دشتهای خشک و منطقههای تپهای بخشهای کوچکی از شمال غربی کشور چین و جنوب غربی مغولستان در قارهی آسیا
اندازه: وزن ۴۵۰ تا ۶۹۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۵۰ تا ۳۰۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۵۳ سانتیمتر
نگاره: Paul Korecky
سردهی لاماها یا شترهای آمریکای جنوبی Lama
نام: لاما Llama
نام علمی: Lama glama
پایندگی: گونهی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارها و درختچهزارهای رشتهکوه آند در بخشهایی از کشورهای پرو و بولیوی در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۱۳۰ تا ۲۷۲ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۱۸۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۲۵ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۱۲۰ تا ۱۳۰ سانتیمتر (بلندای بدن تا بالای سر ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر)
نگاره: Magi
(آشنایی بیشتر با لاما)
نام: گواناکو Guanaco
نام علمی: Lama guanicoe
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزدشتها، درختچهزارها و منطقههای کوهستانی کشورهای پرو، بولیوی، پاراگوئه و آرژانتین در آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۹۰ تا ۱۴۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۱۰ تا ۲۲۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۲۳ تا ۲۵ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتیمتر (بلندای بدن تا بالای سر ۱۴۵ تا ۱۵۵ سانتیمتر)
نگاره: Wild Lapse
(آشنایی بیشتر با گواناکو)
نام: آلپاکا Alpaca
نام علمی: Lama pacos
پایندگی: گونهی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارها و درختچهزارهای رشتهکوه آند در جنوب کشور پرو، غرب بولیوی، اکوادور و شمال شیلی در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۵۵ تا ۶۵ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۱۲۰ تا ۲۲۵ سانتیمتر، دُم به درازای ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۹۰ تا ۱۳۰ سانتیمتر
نگاره: Dietmar Rabich
(آشنایی بیشتر با آلپاکا)
نام: ویکونیا (شترچه) Vicuna
نام علمی: Lama vicugna
پایندگی: گونهی با کمترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایهی سیاههی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزهزارها و دشتهای نیمهخشک رشتهکوه آند در کشور پرو، شمال غربی آرژانتین، بولیوی و شمال شیلی در غرب آمریکای جنوبی
اندازه: وزن ۳۵ تا ۶۵ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۱۴۵ تا ۱۶۰ سانتیمتر، دُم به درازای ۲۳ سانتیمتر، بلندای بدن تا شانهها ۷۵ تا ۸۵ سانتیمتر
نگاره: Kusi Seminario Behar
(آشنایی بیشتر با ویکونیا یا شترچه)
بنمایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین