خانواده‌ی آتش‌دلان Bombinatoridae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی باستان‌غوک‌سانیان، از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان و از رده‌ی دوزیستان هستند. این خانواده دربرگیرنده‌ی ۸ گونه است که در ۲ سرده دسته‌بندی شده‌اند. تاکنون ۲ گونه از خانواده‌ی آتش‌دلان نابود شده و از میان رفته‌اند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان وزغ شکم‌آتشین اروپایی، وزغ شکم‌آتشین شرقی و وزغ شکم‌زرد را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی آتش‌دلان در قاره‌های اروپا و آسیا زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی کوتاه و بدون دُم، پوستی ناهموار، چشمانی درشت با مردمک چکه‌مانند وارونه و دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند. همچنین این قورباغه‌ها انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند. گونه‌های این خانواده همگی آبزی یا نیمه‌آبزی هستند. همچنین گونه‌های سرده‌ی وزغ‌های جنگلی، شب‌زی و گونه‌های سرده‌ی وزغ‌های آتش‌دل، روزگرد هستند. گونه‌های سرده‌ی وزغ‌های آتش‌دل در زمان ترس به پشت دراز می‌کشند و شکم رنگی خود را که نشانه‌ی زهرآگین بودن آن است، برای هشدار نمایان می‌سازند. قورباغه‌ی سرتخت بورنئو تنها قورباغه‌ی بدون ریه‌ی جهان است و همچون برخی از سمندرها، از راه پوست دم‌وبازدم انجام می‌دهد. وزغ شکم‌آتشین اروپایی با درازای ۵/۳ سانتی‌متر و قورباغه‌ی سرتخت فیلیپینی با درازای ۱۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی آتش‌دلان به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۸ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با دوزیستان و قورباغه‌ها: قورباغه یا غوک جانوری دوزیست از راسته‌ی بی‌دُم‌سانان است. دوزیستان جانورانی خون‌سرد هستند که از دیدگاه فرگشتی میان ماهیان و خزندگان جای می‌گیرند. بیشتر دوزیستان تخم‌گذارند. نوزادی که از تخم بیرون می‌آید لارو نامیده می‌شود. لاروها گام به گام و با فرآیندی به‌نام دگردیسی به جانوری بالغ دگرگون می‌شوند. دوزیستان نوزادی خود را در آب و بزرگسالی خود را در خشکی و آب زندگی می‌کنند. آنان بدنی برهنه و بدون پولک دارند. بیشتر دوزیستان از راه شش‌ها و پوست خود دم‌وبازدم انجام می‌دهند. پوست باید همیشه نمناک باشد تا بتواند اکسیژن را دریافت کند. اگر پوست آنان خشک شود، نمی‌توانند دم‌وبازدم انجام دهند، پس می‌میرند. اکسیژن دریافت شده از راه پوست به درون رگ‌های خونی زیر پوست می‌رود و رگ‌ها نیز اکسیژن را به بخش‌های گوناگون بدن می‌رسانند. دوزیستان دارای سه گونه غده به نام‌های غده‌های موکوسی، غده‌های دانه‌دار و غده‌های لوله‌ای هستند. غده‌های موکوسی پوست را نمناک نگاه می‌دارند. غده‌های دانه‌دار از پوست زهر تراوش می‌کنند و غده‌های لوله‌ای از پوست ماده‌ای چسبناک تراوش می‌کنند. ماده‌ی چسبناک برای چسبیدن جانور نر به ماده در هنگام جفت‌گیری کاربرد دارد.
قورباغه‌ها خونسرد هستند، به‌گونه‌ای که درجه‌ی دمای بدن آنان، همانند درجه‌ی دمای هوا یا آب پیرامون آنان است. زمانی که بدن‌شان سرد می‌شود، آفتاب می‌گیرند تا گرم شوند و زمانی که بدن‌شان بیش از اندازه گرم می‌شود، به درون آب می‌روند تا خنک شوند. قورباغه‌ها در آب تخم‌گذاری می‌کنند. تخم‌های آنان درون لایه‌ای از ماده‌ای ژلاتینی جای گرفته‌اند. هنگامی که نوزاد سر از تخم بیرون می‌آورد، مانند ماهیان باله دارد. او می‌تواند با باله‌ها و دُم بلندش شنا کند. قورباغه‌ی نابالغ از راه آبشش دم‌وبازدم انجام می‌دهد و تا زمانی که به بلوغ نرسیده است از آب بیرون نمی‌آید. با رشد نوزاد قورباغه، نخست پاهای پشتی و پس از آن پاهای جلویی او رشد می‌کنند. سپس شش‌ها بزرگ می‌شوند و قورباغه‌ی جوان با نگه داشتن سر خود در بالای آب، می‌تواند دم‌وبازدم انجام داده و کم‌کم از آب بیرون بیاید. رفته رفته دُم او کوتاه‌تر می‌شود تا این‌که قورباغه‌ی جوان همانند قورباغه‌های بالغ می‌شود.
قورباغه‌ها دارای بدنی کوتاه و بدون دُم هستند. آنان همچنین زبان چسبنده‌ی درازی دارند. درازای این زبان کم‌وبیش یک سوم درازای بدن آن‌هاست. زبان قورباغه‌ها به‌جای پشت در جلوی دهان آنان جای گرفته است. آنان زبان خود را به بیرون پرتاب می‌کنند و با آن حشرات را شکار می‌کنند. زبان نیرومند آنان می‌تواند با سرعت فراوانی به شکار رسیده و با گرفتن آن به سوی دهان بازگردد. قورباغه‌ها دندان‌هایی به‌نام وومرین دارند که در آرواره‌ی بالا و در بخش جلویی دهان آنان جای گرفته است. دندان‌های آرواره‌ی بالایی کم‌توانند، آرواره‌ی پایینی نیز دندان ندارند. از همین روی قورباغه‌ها نمی‌توانند خوراک را بجوند. آنان این دندان‌ها را برای گرفتن و نگه داشتن شکار به‌کارگیری می‌کنند و سپس خوراک را یک‌جا فرو می‌برند. قورباغه‌ها گوش بیرونی ندارند. به‌جای آن تمپانوم یا طبل‌گوش یا پرده‌گوش دارند که در دو سوی سر آنان جای دارد. موج‌های صدا پرده‌گوش را می‌لرزاند، سپس پرده‌گوش موج‌ها را به گوش میانی و گوش میانی موج‌ها را به مغز می‌رساند.
قورباغه‌های نر دارای کیسه‌های صدای درونی در گلو یا دو سوی گردن هستند. با آن‌که این کیسه‌ها در درون بدن قورباغه جای دارند، ولی در زمانی که از هوا پُر می‌شوند، پوست نرم بیرونی بدن نیز باد کرده و برآمده می‌شود. به‌کارگیری کیسه‌ی صدا بدین گونه است که قورباغه‌ی نر هوا را فرو برده و سوراخ‌های بینی و دهان خود را می‌بندد. سپس با فشار، هوا را میان دهان و شش‌های خود پس و پیش می‌کند. زمانی صدا پدید می‌آید که هوا از روی تارهای آوایی گذر کند و آن‌ها را بلرزاند. زمانی که قورباغه آواز می‌خواند، کیسه‌های صدا همانند یک تشدیدگر کار می‌کند و توان صدای قورباغه را افزایش می‌دهد. 
قورباغه‌ها و وزغ‌ها همانند یکدیگرند، ولی ناهمگونی‌هایی با یکدیگر دارند. بیشتر قورباغه‌ها پوستی هموار، نرم و نمنک دارند و در نزدیکی آب‌ها زندگی می‌کنند. ولی بیشتر وزغ‌ها پوستی ناهموار، خشک و زگیل‌مانند دارند و بیشتر خشکی‌زی هستند. قورباغه‌ها دست‌هایی کوتاه و پاهایی بلند دارند، از همین روی به‌جای راه رفتن، می‌جهند. ولی وزغ‌ها دست‌ها و پاهایی هم‌اندازه دارند، از همین روی به‌جای پریدن، راه می‌روند. بیشتر قورباغه‌ها انگشتانی پرده‌دار برای شنا کردن دارند، ولی وزغ‌ها دارای انگشتانی بدون پرده هستند.
برخی از قورباغه‌ها درختی هستند و بسیار کم به روی زمین می‌آیند. برخی نیز دالان‌ساز هستند و در زیر زمین زندگی می‌کنند و تنها برای زادآوری به روی زمین می‌آیند. گروهی از قورباغه‌ها زهرآگین هستند، به‌گونه‌ای که برخی از آنان از زهرآگین‌ترین جانوران خشکی‌زی زمین به‌شمار می‌روند.

سرده‌ی وزغ‌های جنگلی Barbourula

نام: قورباغه‌ی سرتخت فیلیپینی Philippine flat-headed frog
نام علمی: Barbourula busuangensis
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های خشک نیمه‌گرمسیری یا گرمسیری، جنگل‌های دشت نمناک نیمه‌گرمسیری یا گرمسیری، رودها و جویبارهای همیشگی (دربرگیرنده‌ی آبشارها) و رودها و جویبارهای موسمی، دوره‌ای و نامنظم جزیره‌های بوسوانگا، کولیون، بالاباک و پالاوان وابسته به کشور فیلیپین در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر
نگاره: Global Wildlife Conservation

نام: قورباغه‌ی سرتخت بورنئو Bornean flat-headed frog
نام علمی: Barbourula kalimantanensis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های دشت نمناک نیمه‌گرمسیری یا گرمسیری و رودها و جویبارهای همیشگی (دربرگیرنده‌ی آبشارها) در کشور اندونزی در بخش کالیمانتان در جزیره‌ی بورنئو در شمال شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۶/۶ سانتی‌متر برای نرها و ۷/۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Lars Fehlandt

سرده‌ی وزغ‌های آتش‌دل Bombina

نام: وزغ شکم‌آتشین اروپایی European fire-bellied toad
نام علمی: Bombina bombina
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، سبزه‌زارهای معتدل، خلاش‌ها، مرداب‌ها، باتلاق‌ها، پوداب‌ها و پوده‌زارها؛ استخرها و مرداب‌های آب شیرین همیشگی، استخرها و مرداب‌های آب شیرین موسمی و دوره‌ای، زمین‌های کشت‌پذیر، چراگاه‌ها، منطقه‌های شهری، آبگیرها، منطقه‌های پالایش پساب، زمین‌های آبیاری شده (دربرگیرنده‌ی کانال‌های آبیاری)، و زمین‌های کشاورزی تندابی موسمی کشورهای اتریش، بلاروس، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، چک، دانمارک، آلمان، یونان، مجارستان، قزاقستان، لتونی، لیتوانی، مولداوی، لهستان، رومانی، روسیه، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، ترکیه و اوکراین در شرق قاره‌ی اروپا
اندازه: بدن به درازای ۵/۳ سانتی‌متر
نگاره: Roger Wasley
(آشنایی بیشتر با وزغ شکم‌آتشین اروپایی)

نام: وزغ شکم‌آتشین گوانگ‌شی Guangxi firebelly toad
نام علمی: Bombina microdeladigitora
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی نمناک نیمه‌گرمسیری یا گرمسیری و خلاش‌ها، مرداب‌ها، باتلاق‌ها، پوداب‌ها و پوده‌زارهای منطقه‌ی خودگران گوانگ‌شی و استان‌های یون‌نان و سیچوآن در جنوب کشور چین، استان‌های لائو کای، لای چو و گیانگ در شمال ویتنام و شرق میانمار در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۷ سانتی‌متر
نگاره: Lu Chen

نام: وزغ شکم‌آتشین یون‌نان Yunnan firebelly toad
نام علمی: Bombina maxima
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های کوهستانی نمناک نیمه‌گرمسیری یا گرمسیری، سبزه‌زارهای بلندی‌های نیمه‌گرمسیری یا گرمسیری، خلاش‌ها، مرداب‌ها، باتلاق‌ها، پوداب‌ها و پوده‌زارها؛ استخرها و مرداب‌های آب شیرین همیشگی، استخرها و مرداب‌های آب شیرین موسمی و دوره‌ای، چشمه‌ها و واحه‌های آب شیرین، زمین‌های کشت‌پذیر، و جوی‌ها، آبراهه‌های زهکشی و کانال‌های استان‌های یون‌نان، سیچوآن و گوئیژو در جنوب کشور چین در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۷/۵ سانتی‌متر
نگاره: Lu Chen

نام: وزغ شکم‌آتشین شرقی Oriental fire-bellied toad
نام علمی: Bombina orientalis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، درختچه‌زارهای معتدل، سبزه‌زارهای معتدل، رودها و جویبارهای همیشگی (دربرگیرنده‌ی آبشارها)، دریاچه‌ها، استخرها و مرداب‌های آب شیرین موسمی و دوره‌ای، استخرها و مرداب‌های آب شیرین همیشگی، چشمه‌ها و واحه‌های آب شیرین، چراگاه‌ها، منطقه‌های شهری، آبگیرها، آبگیرهای آبزی‌پروری، حفاری‌های باز، زمین‌های آبیاری شده (دربرگیرنده‌ی کانال‌های آبیاری)، و زمین‌های کشاورزی تندابی موسمی کشورهای کره‌ی شمالی، کره‌ی جنوبی، شمال شرقی چین و خاور دور روسیه در شرق قاره‌ی آسیا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ تا ۸ سانتی‌متر
نگاره: Christian Sanchez

نام: وزغ شکم‌زرد آپنین Apennine yellow-bellied toad
نام علمی: Bombina pachypus
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، درختچه‌زارهای معتدل، سبزه‌زارهای معتدل، رودها و جویبارهای همیشگی (دربرگیرنده‌ی آبشارها)، رودها و جویبارهای موسمی، دوره‌ای و نامنظم، خلاش‌ها، مرداب‌ها، باتلاق‌ها، پوداب‌ها و پوده‌زارها؛ استخرها و مرداب‌های آب شیرین موسمی و دوره‌ای، استخرها و مرداب‌های آب شیرین همیشگی، چشمه‌ها و واحه‌های آب شیرین، تالاب‌های زمین‌گرمایی، دلتاهای درون‌بومی همیشگی، زمین‌های کشت‌پذیر، چراگاه‌ها، منطقه‌های شهری، آبگیرها، حفاری‌های باز، زمین‌های آبیاری شده (دربرگیرنده‌ی کانال‌های آبیاری)، و جوی‌ها، آبراهه‌های زهکشی و کانال‌های کشور ایتالیا در جنوب قاره‌ی اروپا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ تا ۵/۵ سانتی‌متر
نگاره: Benny Trapp

نام: وزغ شکم‌زرد Yellow-bellied toad
نام علمی: Bombina variegata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های معتدل، درختچه‌زارهای معتدل، سبزه‌زارهای معتدل، رودها و جویبارهای همیشگی (دربرگیرنده‌ی آبشارها)، رودها و جویبارهای موسمی، دوره‌ای و نامنظم، خلاش‌ها، مرداب‌ها، باتلاق‌ها، پوداب‌ها و پوده‌زارها؛ استخرها و مرداب‌های آب شیرین موسمی و دوره‌ای، استخرها و مرداب‌های آب شیرین همیشگی، چشمه‌ها و واحه‌های آب شیرین، تالاب‌های زمین‌گرمایی، دلتاهای درون‌بومی همیشگی، زمین‌های کشت‌پذیر، چراگاه‌ها، منطقه‌های شهری، آبگیرها، حفاری‌های باز، زمین‌های آبیاری شده (دربرگیرنده‌ی کانال‌های آبیاری)، و جوی‌ها، آبراهه‌های زهکشی و کانال‌های کشورهای آلبانی، اتریش، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، چک، فرانسه، آلمان، یونان، مجارستان، ایتالیا، لیختن‌اشتاین، لوکزامبورگ، مونته‌نگرو، مقدونیه شمالی، لهستان، رومانی، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، سوئیس، ترکیه و اوکراین در قاره‌ی اروپا
اندازه: بدن به درازای ۲/۸ تا ۵/۶ سانتی‌متر
نگاره: Dan Koleska

بن‌مایگان: wikipedia - amphibiaweb
گردآوری: فرتورچین