خانواده‌ی رنگین‌ماهیان یا گامبوزیاماهیان یا کپوردندان‌ماهیان زنده‌زا Poeciliidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی کپوردندان‌ماهی‌سانیان، از راسته‌ی کپوردندان‌ماهی‌سانان و از رده‌ی پرتوبالگان هستند. این خانواده دربرگیرنده‌ی ۳۵۳ گونه است که در ۴۴ سرده دسته‌بندی شده‌اند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان کیلی تانگانیکا، پشه‌ماهی، لیمیای کوبایی، مولی باله‌بادبانی، گوپی، مولی و دم‌شمشیری سبز را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌ماهیان در زیستگاه‌های آب شیرین قاره‌ی آمریکا و قاره‌ی آفریقا و همچنین جزیره‌ی ماداگاسکار زندگی می‌کنند. دامنه‌ی زیستگاه آنان در قاره‌ی آمریکا از جنوب شرقی کشور آمریکا در آمریکای شمالی تا شمال شرقی کشور آرژانتین در آمریکای جنوبی‌ست. به‌دنبال رهاسازی نمونه‌های آکواریومی این خانواده و به‌کارگیری گسترده از گونه‌های سرده‌های Poecilia و Gambusia برای کنترل پشه‌ها، امروزه می‌توان آنان را در همه‌ی منطقه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان یافت. بیشتر گونه‌های این خانواده در زیستگاه‌های آب شیرین زندگی می‌کنند، ولی در میان آنان گونه‌های آب لب‌شور و آب شور (دریازی) نیز یافت می‌شوند. هرچند Poeciliopsis latidens تنها گونه‌ی دریازی راستین این خانواده است.
این جانوران بدنی کشیده، بیضی‌مانند و پوشیده از پولک دارند. همچنین آنان چشمانی درشت و دندان‌هایی مخروطی و سه‌شاخی دارند. باله‌های سینه‌ای در بخش بالایی پهلوها جای گرفته‌اند. در برخی از گونه‌ها، پرتوهای جلویی باله‌ی مخرجی ماهیان نر کشیده شده و اندام جنسی بیرونی را پدید آورده‌اند. برخی از گونه‌ها ماده‌زایی دارند و همه‌ی آنان ماده هستند. همچنین بیشتر ماده‌ها، بزرگ‌تر، شکم‌پرتر و کم‌رنگ‌تر از نرها هستند. همه‌ی گونه‌های آمریکایی، زنده‌زا و همه‌ی گونه‌های آفریقایی، تخم‌گذار (به‌جز گونه‌های سرده‌ی Tomeurus) هستند. گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌ماهیان بیشتر گوشتخوارند. خوراک آنان بیشتر حشرات کوچک یا لارو پشه‌هایی‌ست که از روی آب شکار می‌کنند. همچنین آنان جلبک یا نوک برگ گیاهان آبزی را می‌خورند. گوپی تیرینیداد با درازای ۱/۵ سانتی‌متر و قنات‌ماهی پایک با درازای ۲۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌ماهیان به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی رنگین‌ماهیان می‌پردازد با ۲۷ گونه (از ۷۸ گونه) آشنا می‌شویم.

زیرخانواده‌ی Aplocheilichythinae
سرده‌ی Aplocheilichthys

نام: چشم‌لامپی نواری Banded lampeye
نام علمی: Aplocheilichthys spilauchen
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری باتلاق‌های کرانه‌ای، دهانه‌ی رودها، کولاب‌ها، پای‌رودها و باتلاق‌های مانگرو نزدیک کرانه‌های غرب قاره‌ی آفریقا (از دهانه‌ی رود سنگال در کشور سنگال تا رود کوانزا در کشور آنگولا)
اندازه: بدن به درازای ۸ سانتی‌متر برای نرها و ۵/۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Hartl

سرده‌ی Hylopanchax

نام: -
نام علمی: Hylopanchax moke
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارهای جنگلی بخش غربی حوضه‌ی رود کنگو میانی در کشور جمهوری دموکراتیک کنگو در مرکز قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۱ سانتی‌متر
نگاره: Anthony C. Terceira

نام: -
نام علمی: Hylopanchax paucisquamatus
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری زهکشی رود لیکوآلا در حوضه‌ی رود کنگو میانی در کشور جمهوری کنگو در مرکز قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۲/۶ سانتی‌متر
نگاره: Gwili Gibbon

نام: چشم‌لامپی آبی Blue lampeye
نام علمی: Hylopanchax stictopleuron
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و رودهای کوچک جنگلی زهکشی رودهای الیما و لیکوآلا در حوضه‌ی رود کنگو میانی در کشور جمهوری کنگو در مرکز قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ سانتی‌متر
نگاره: Zoobox.de

زیرخانواده‌ی Procatopodinae
سرده‌ی Fluviphylax

نام: -
نام علمی: Fluviphylax pygmaeus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری حوضه‌ی رود آمازون در آمریکای جنوبی
اندازه: بدن به درازای ۲ سانتی‌متر
نگاره: Natasha Khardina

سرده‌ی Micropanchax

نام: چشم‌لامپی سیاه Black lampeye
نام علمی: Micropanchax antinorii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری حوضه‌ی دریاچه‌ی اورسدی و زهکشی رود سوکسوک در جنوب کشور اتیوپی و دریاچه‌ی نایواشا و جویبارهای نزدیک شهر نایروبی در جنوب کشور کنیا در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۴/۵ سانتی‌متر
نگاره: Martin Grimm

نام: -
نام علمی: Micropanchax johnstoni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ها و زهکشی رودهای کشورهای مالاوی، تانزانیا، موزامبیک، زامبیا، آنگولا، نامیبیا، بوتسوانا، زیمبابوه، آفریقای جنوبی و جنوب شرقی جمهوری دموکراتیک کنگو در جنوب قاره‌ی آفریقا، میان مدارهای ۱۰ درجه‌ی جنوبی تا ۲۸ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۸/۵ سانتی‌متر
نگاره: My-Fish

سرده‌ی Lacustricola

نام: چشم‌لامپی بوکوبا Bukoba lampeye
نام علمی: Lacustricola bukobanus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری زهکشی دریاچه‌ی ویکتوریا در کشورهای تانزانیا، کنیا و اوگاندا در شرق قاره‌ی آفریقا، میان مدارهای ۱ درجه‌ی جنوبی تا ۲ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی (همچنین در دریاچه‌های کیوگا، جورج، ادوارد و آلبرت و سیستم‌های رودهای نزدیک همچون رودهای روتشورو و سملیکی)
اندازه: بدن به درازای ۵ سانتی‌متر
نگاره: Martin Grimm

نام: چشم‌لامپی شرق آفریقای مرکزی Central East African lampeye
نام علمی: Lacustricola centralis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌های روکوا و مالاگارازی و حوضه‌ی دریاچه‌ی ویکتوریا در کشورهای تانزانیا، بوروندی و اوگاندا و همچنین سیستم رود آکاگرای میانه در کشور رواندا در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۳ سانتی‌متر
نگاره: Martin Grimm

نام: چشم‌لامپی کاسنیه Kasenye lampeye
نام علمی: Lacustricola kassenjiensis
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی آلبرت، دربرگیرنده‌ی دلتای رود سملیکی و رود نیل ویکتوریا در زیر آبشارهای مورچیسون در شمال غربی کشور اوگاندا و شمال شرقی کشور جمهوری دموکراتیک کنگو در مرکز قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۳ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Debunix

نام: چشم‌لامپی خال‌دار Spotted lampeye
نام علمی: Lacustricola maculatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری زهکشی رود رووو در کشورهای تانزانیا و کنیا در شرق قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ سانتی‌متر
نگاره: Jo Kuyken

نام: چشم‌لامپی بیتسچومبی Bitschumbi lampeye
نام علمی: Lacustricola vitschumbaensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌های ادوارد و جورج و کانال متصل کننده‌ی کاسینگا و رودهای روتشور و سملیکی بالایی در شمال شرقی کشور جمهوری دموکراتیک کنگو و غرب کشور اوگاندا؛ بخش شمالی دریاچه‌ی ویکتوریا در جنوب اوگاندا، جویبار امبوگا در غرب اوگاندا و سیستم زهکشی دریاچه‌ی کیوگا در جنوب اوگاندا در مرکز قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵/۵ سانتی‌متر
نگاره: Martin Grimm

سرده‌ی Poropanchax

نام: چشم‌لامپی نورمن Norman's lampeye
نام علمی: Poropanchax normani
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودهای کشورهای سنگال، گامبیا، گینه، سیرالئون، لیبریا، مالی، بورکینافاسو، ساحل عاج، غنا، نیجر، نیجریه، کامرون، چاد، بنین، توگو، جمهوری آفریقای مرکزی و سودان در قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۴/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۴ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Zoobox.de

سرده‌ی Lamprichthys

نام: کیلی تانگانیکا Tanganyika killifish
نام علمی: Lamprichthys tanganicanus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری دریاچه‌ی تانگانیکا در شرق قاره‌ی آفریقا، میان مدارهای ۳ درجه‌ی جنوبی تا ۹ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۱۵ سانتی‌متر
نگاره: Deodat Manchon

سرده‌ی Procatopus

نام: چشم‌لامپی آبی‌سبز Bluegreen lampeye
نام علمی: Procatopus aberrans
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رود کراس در جنوب غربی کشور کامرون و رودهای نیجر و بنوئه در جنوب کشور نیجریه در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵/۵ سانتی‌متر
نگاره: Flair Wang

نام: چشم‌لامپی بزرگ‌باله Large finned lampeye
نام علمی: Procatopus nototaenia
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودها و جویبارهای جنگلی جنوب غربی کشور کامرون در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر
نگاره: Zoobox.de

نام: چشم‌لامپی گونه‌گون Variable lampeye
نام علمی: Procatopus similis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودها و جویبارهای کوچک دشت‌های کرانه‌ای بارانی در جنوب کشور نیجریه و غرب و شرق کشور کامرون در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر
نگاره: Peter Maguire

سرده‌ی Plataplochilus

نام: -
نام علمی: Plataplochilus cabindae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رودهای کوچک، جویبارها و باتلاق‌های سیستم‌های زهکشی غرب کشور کنگو، آنگولا، غرب جمهوری دموکراتیک کنگو و جنوب غربی گابن در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵ سانتی‌متر
نگاره: Gina Walsh

نام: چشم‌لامپی انگا Nga lampeye
نام علمی: Plataplochilus ngaensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و باتلاق‌های سیستم زهکشی رود اوگوئه پایینی در جنوب کشور گینه‌ی استوایی و شمال غربی کشور گابن در غرب قاره‌ی آفریقا
اندازه: بدن به درازای ۵ سانتی‌متر
نگاره: Micke Noren

زیرخانواده‌ی Poeciliinae
سرده‌ی Alfaro

نام: نایف زنده‌زا (چاقوماهی زنده‌زا) Knife livebearer
نام علمی: Alfaro cultratus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و گودال‌های نزدیک کرانه‌های رودهای بزرگ کشورهای کاستاریکا، پاناما و نیکاراگوئه در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۷/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۸ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Hartl

سرده‌ی Belonesox

نام: قنات‌ماهی پایک Pike topminnow
نام علمی: Belonesox belizanus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و کانال‌های کشورهای مکزیک، بلیز، گواتمالا، هندوراس، السالوادور و نیکاراگوئه در آمریکای مرکزی، میان مدارهای ۲۹ درجه‌ی شمالی تا ۱۱ درجه‌ی شمالی و ۱۰۰ درجه‌ی غربی تا ۷۹ درجه‌ی غربی از عرض جغرافیایی
اندازه: بدن به درازای ۲۰ سانتی‌متر برای نرها و ۱۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Vassil

سرده‌ی Brachyrhaphis

نام: کپوردندان کاسکاجال Cascajal toothcarp
نام علمی: Brachyrhaphis cascajalensis
پایندگی: گونه‌ی بررسی نشده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و رودهای کشورهای کاستاریکا و پاناما در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر برای نرها و ۷/۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Samuel Valdes

نام: کپوردندان بیشاپ Bishop toothcarp
نام علمی: Brachyrhaphis episcopi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها، رودها و مرداب‌های کشور پاناما در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۳/۵ سانتی‌متر برای نرها و ۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Samuel Valdes

نام: کپوردندان اولومینا Olomina toothcarp
نام علمی: Brachyrhaphis olomina
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و رودهای کشور کاستاریکا در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر برای نرها و ۳/۴ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Michael Tobler

نام: کپوردندان نیدل Needle toothcarp
نام علمی: Brachyrhaphis rhabdophora
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و رودهای کشور کاستاریکا در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر
نگاره: Siegfried Baesler

نام: کپوردندان کاردینال Cardinal toothcarp
نام علمی: Brachyrhaphis roseni
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری جویبارها و رودهای کشورهای کاستاریکا و پاناما در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر برای نرها و ۴/۲ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Samuel Valdes

نام: کپوردندان ترابا Terraba toothcarp
نام علمی: Brachyrhaphis terrabensis
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری رود ترابا در کشور کاستاریکا و رود چیریکی در غرب کشور پاناما در آمریکای مرکزی
اندازه: بدن به درازای ۶ سانتی‌متر
نگاره: Siegfried Baesler

گونه‌های خانواده‌ی رنگین‌ماهیان (بخش نخست) - (بخش دوم) - (بخش سوم) 

بن‌مایگان: wikipedia - fishbase
گردآوری: فرتورچین