خانواده‌ی کرگدنان Rhinocerotidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی شاخ‌دارسانیان، از راسته‌ی تک‌سم‌سانان و از رده‌ی پستانداران هستند. به جانورانی همچون اسب‌ها، کرگدن‌ها و تاپیرها که دارای یک سُم هستند، تک‌سم‌سانان و به جانورانی همانند گاوها، گوزن‌ها و بزها که دارای یک جفت سُم هستند، جفت‌سم‌سانان گفته می‌شود. در این خانواده تنها ۵ گونه‌ی کرگدن سیاه، کرگدن سفید، کرگدن هندی، کرگدن جاوه‌ای و کرگدن سوماترایی جای دارند. گونه‌های خانواده‌ی کرگدنان در قاره‌ی آفریقا و جنوب و جنوب شرقی قاره‌ی آسیا زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی تنومند، سینه‌ای پهن، پاهایی کوتاه و نیرومند، دُمی دراز و پوستی کلفت دارند. همچنین آنان سری بزرگ و کشیده، گوش‌هایی کم‌وبیش بلند و چشمانی کوچک دارند. برخی از کرگدن‌ها دارای ۲ شاخ و برخی دیگر دارای ۱ شاخ هستند. نخستین شاخ در بالای بینی و دومین شاخ در بالای چشم‌های آنان جای گرفته‌اند. این شاخ‌ها از جنس کراتین ساخته شده‌اند و کرگدن‌ها آن‌ها را برای دفاع، کندن ریشه‌ها و شکستن شاخه‌ها به‌کارگیری می‌کنند.
گونه‌های خانواده‌ی کرگدنان همگی سُم‌رو هستند و بر روی نوک انگشتان پا راه می‌روند. کرگدن‌ها ۳ انگشت کوچک در هر یک از پاهای خود دارند که با سُم کوچکی پایان می‌یابند. سُم، پوششی سخت در نوک انگشتان پای پستانداران سُم‌دار است که از جنس کراتین ساخته شده و از بخش نرم ته پاهای آنان در برابر آسیب‌ها جلوگیری می‌کند. کرگدن‌ها آهسته گام برمی‌دارند، ولی در بازه‌های کوتاه می‌توانند با سرعت ۴۵ تا ۵۵ کیلومتر بر ساعت بدوند. این جانوران می‌توانند به‌گونه‌ی ایستاده بخوابند. دستگاه ایستایی کرگدن‌ها دربرگیرنده‌ی مجموعه‌ای از رباط‌ها، زردپی‌ها و ماهیچه‌هایی‌ست که مفصل‌های اصلی دست و پای آنان را هنگام خواب کوتاه، قفل می‌کند.
گونه‌های خانواده‌ی کرگدنان پوست بسیار کلفتی دارند. کلفتی پوست بدن آنان ۱/۵ تا ۵ سانتی‌متر است. این جانوران برای خنک شدن و نگهداری از پوست‌شان در برابر خورشید، بدن‌شان را با گل می‌پوشانند. همچنین آنان برای از میان برداشتن کنه‌های روی بدن‌شان، پوست‌شان را به تنه‌ی درختان و سنگ‌ها می‌کشند. افزون بر این، پرنده‌های کنه‌خوار بر روی بدن کرگدن‌ها می‌نشینند و کنه‌های روی بدن آنان را می‌خورند. همه‌ی گونه‌های خانواده‌ی کرگدنان گیاه‌خوارند. آنان حس بویایی و شنوایی خوبی دارند، ولی بینایی آنان کم‌توان است. کرگدن پس از فیل دومین پستاندار بزرگ خشکی‌زی است. کرگدن سوماترایی با وزن ۵۰۰ تا ۸۰۰ کیلوگرم و درازای ۲۳۶ تا ۳۱۸ سانتی‌متر و کرگدن سفید با وزن ۲۰۰۰ تا ۲۳۰۰ کیلوگرم و درازای ۳۷۰ تا ۴۰۰ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌ی خانواده‌ی کرگدنان به‌شمار می‌روند. از این خانواده تنها ۵ گونه به‌جای مانده که در این نوشته با آنان آشنا می‌شویم.
سرده‌ی دوشاخ‌ها Diceros
نام: کرگدن سیاه Black rhinoceros
نام علمی: Diceros bicornis
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزه‌زارها، درختچه‌زارها، گرم‌دشت‌ها، توده‌های درختی، جنگل‌های خشک و جنگل‌های کوهستانی بخش‌هایی از کشورهای آنگولا، بوتسوانا، کنیا، مالاوی، موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی، اسواتینی، تانزانیا، زامبیا و زیمبابوه در شرق و جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: وزن ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ (گاه ۲۸۹۶) کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۸۰ تا ۳۷۵ سانتی‌متر، دُم به درازای ۷۰ سانتی‌متر، بلندای بدن تا شانه‌ها ۱۳۲ تا ۱۸۰ سانتی‌متر
نگاره: Hubert Gendron
(آشنایی بیشتر با کرگدن سیاه)
سرده‌ی شاخ‌ددها Ceratotherium
نام: کرگدن سفید White rhinoceros
نام علمی: Ceratotherium simum
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: زیرگونه‌ی کرگدن سفید شمالی Northern white rhinoceros در سبزه‌زارها، درخت‌زارها و گرم‌دشت‌های کشور جمهوری دموکراتیک کنگو در مرکز قاره‌ی آفریقا و زیرگونه‌ی کرگدن سفید جنوبی Southern white rhinoceros در سبزه‌زارها، درختچه‌زارها و گرم‌دشت‌های کشورهای آفریقای جنوبی، نامیبیا، زیمبابوه، کنیا و اوگاندا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: وزن ۲۰۰۰ تا ۲۳۰۰ (گاه ۳۶۰۰) کیلوگرم برای نرها و ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ کیلوگرم برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۳۷۰ تا ۴۰۰ سانتی‌متر برای نرها و ۳۳۵ تا ۳۶۵ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم به درازای ۷۰ سانتی‌متر، بلندای بدن تا شانه‌ها ۱۷۰ تا ۱۸۶ سانتی‌متر برای نرها و ۱۶۰ تا ۱۷۷ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Stephen Temple
(آشنایی بیشتر با کرگدن سفید)
سرده‌ی بینی‌شاخ‌ها Rhinoceros
نام: کرگدن هندی (کرگدن تک‌شاخ بزرگ) Indian rhinoceros
نام علمی: Rhinoceros unicornis
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزه‌زارهای دشت آبرفتی نمناک و سبزه‌زارهای گرم‌دشت خشک در شمال شرقی کشور هند و جنوب نپال در جنوب قاره‌ی آسیا
اندازه: وزن ۲۰۷۰ تا ۲۲۰۰ کیلوگرم برای نرها و ۱۶۰۰ کیلوگرم برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۳۶۸ تا ۳۸۰ سانتی‌متر برای نرها و ۳۱۰ تا ۳۴۰ سانتی‌متر برای ماده‌ها، دُم به درازای ۷۰ تا ۸۰ سانتی‌متر، بلندای بدن تا شانه‌ها ۱۶۳ تا ۱۹۳ سانتی‌متر برای نرها و ۱۴۷ تا ۱۷۳ سانتی‌متر برای ماده‌ها
نگاره: Charlene Watt
(آشنایی بیشتر با کرگدن هندی)
نام: کرگدن جاوه‌ای (کرگدن سوندا یا کرگدن تک‌شاخ کوچک) Javan rhinoceros
نام علمی: Rhinoceros sondaicus
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های گرمسیری پارک ملی اوجونگ کولون در غرب جزیره‌ی جاوه‌ی کشور اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: وزن ۹۰۰ تا ۲۳۰۰ کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۰۰ تا ۴۰۰ سانتی‌متر، دُم به درازای ۷۰ سانتی‌متر، بلندای بدن تا شانه‌ها ۱۴۰ تا ۱۷۰ سانتی‌متر
نگاره: Jeremy Cozannet
(آشنایی بیشتر با کرگدن جاوه‌ای یا کرگدن سوندا)
سرده‌ی دوشاخ‌بینی‌ها Dicerorhinus
نام: کرگدن سوماترایی (کرگدن مودار یا کرگردن دوشاخ آسیایی) Sumatran rhinoceros
نام علمی: Dicerorhinus sumatrensis
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنگل‌های بارانی بلند و پست گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری، جنگل‌های باتلاقی و جنگل‌های ابر چهار پارک ملی در جزیره‌ی سوماترای کشور اندونزی و یک پارک ملی در شرق استان کالیمانتان شرقی کشور اندونزی در جنوب شرقی قاره‌ی آسیا
اندازه: وزن ۵۰۰ تا ۸۰۰ (گاه ۲۰۰۰) کیلوگرم، سر و بدن به درازای ۲۳۶ تا ۳۱۸ سانتی‌متر، دُم به درازای ۷۰ سانتی‌متر، بلندای بدن تا شانه‌ها ۱۱۲ تا ۱۴۵ سانتی‌متر
نگاره: David Ellis
(آشنایی بیشتر با کرگدن سوماترایی یا کرگدن مودار)
بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین
