خانواده‌ی بزرگ‌باله‌ایان یا شیارنهنگان Balaenopteridae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی نهنگ‌اسب‌آبی‌سانیان، از راسته‌ی جفت‌سم‌سانان و از رده‌ی پستانداران هستند. به جانورانی همچون اسب‌ها، کرگدن‌ها و تاپیرها که دارای یک سُم هستند، تک‌سم‌سانان و به جانورانی همانند گاوها، گوزن‌ها و بزها که دارای یک جفت سُم هستند، جفت‌سم‌سانان گفته می‌شود. این خانواده دربرگیرنده‌ی ۹ گونه است که در ۲ سرده دسته‌بندی شده‌اند. تاکنون ۳۲ گونه از خانواده‌ی بزرگ‌باله‌ایان نابود شده و از میان رفته‌اند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان نهنگ نیزه‌ای معمولی، نهنگ آبی، نهنگ تیغ‌باله و نهنگ گوژپشت را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی بزرگ‌باله‌ایان در آب‌های سراسر جهان یافت می‌شوند. این جانوران بدنی دوکی‌مانند، سری کشیده، دو باله‌ی سینه‌ای، یک باله‌ی پشتی و یک باله‌ی دُمی دارند. همچنین آنان چین‌ها یا شیارهای پوستی‌ای در زیر بدن‌شان دارند که از زیر دهان تا ناف آنان کشیده شده‌اند. این شیارها به آنان کمک می‌کنند تا دهان‌شان را در هنگام خوردن خوراک بسیار باز کنند. گونه‌های خانواده‌ی بزرگ‌باله‌ایان در دهان‌شان به‌جای دندان، صفحه‌های عمودی شانه‌ای دارند که از جنس کراتین ساخته شده‌اند و کار آن‌ها پالایش آب و به‌دام انداختن جانداران کوچک سخت‌پوست است. این نهنگ‌ها برای شکار سخت‌پوستان ریزی همچون کریل‌ها، نخست آب فراوانی را فرو برده و سپس با بستن دهان‌شان، آب را به بیرون فشار می‌دهند. در این زمان صفحه‌های شانه‌ای همچون یک الک، جلو بیرون رفتن جانوران ریز را گرفته و نهنگ‌ها می‌توانند آنان را با زبان خود گِرد آورده و بخورند. نهنگ نیزه‌ای معمولی با وزن ۷ تن و درازای ۹ متر و نهنگ آبی با وزن ۲۰۰ تن و درازای ۳۰ متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌ی خانواده‌ی بزرگ‌باله‌ایان به‌شمار می‌روند. در این نوشته با ۹ گونه‌ی این خانواده آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با آب‌بازسانان: رده‌بندی آرایه‌شناختی خانواده‌ی بزرگ‌باله‌ایان بدین‌گونه است:
فرمان‌رو: جانوران Animal
شاخه: طنابداران Chordate
رده: پستانداران Mammal
راسته: جفت‌سم‌سانان Artiodactyl
زیرراسته: نهنگ‌اسب‌آبی‌سانیان Whippomorpha
فروراسته: آب‌بازسانان Cetacea
خردراسته: نهنگان بی‌دندان Mysticeti
خانواده: بزرگ‌باله‌ایان Balaenopteridae
آب‌بازسانان Cetacea، فروراسته‌ای از پستانداران هستند که دربرگیرنده‌ی نهنگ‌ها، دلفین‌ها و گرازماهیان می‌شود. این جانوران با چگونگی زیست در آب سازگار شده و در بیشتر آب‌های آزاد جهان و چندین رودخانه‌ی بزرگ زندگی می‌کنند. آب‌بازسانان بازماندگان خانواده‌ی نابود شده‌ی رائوایان Raoellidae هستند که در دوره‌ی ائوسن میانه در جنوب و جنوب شرقی قاره‌ی آسیا (هند و پاکستان کنونی) زندگی می‌کردند. ائوسن میانه یکی از دوران زمین‌شناسی است که به ۴۸/۶ تا ۳۷/۲ میلیون سال پیش گفته می‌شود. نخستین آب‌بازسانان برای بهره‌گیری از خوراک دریاها و رودخانه‌ها پا به درون آب گذاشتند. اگرچه گمان می‌رود که برای رهایی از پرتو فروسرخ خورشید تن به آب زده باشند. به هر روی، با رفتن آنان به دریاها و رودخانه‌ها، وابستگی آنان به زیستگاه آبی بیشتر و بیشتر شد و سرانجام بدن آنان برای سازگاری بیشتر با زندگی در آب دگرگونی‌های بنیادین کرد.
آب‌بازسانان به دو خردراسته‌ی نهنگان دندان‌دار و نهنگان بی‌دندان بخش‌بندی می‌شوند. نهنگان دندان‌دار همانند نهنگ عنبر، دلفین‌ها و گرازماهی‌ها در دهان خود دندان دارند و از آن برای شکار ماهی و ماهی مرکب و دیگر جانداران دریایی بهره می‌برند. آنان خوراک را به‌جای جویدن، به‌یکباره فرو می‌برند. نهنگان بی‌دندان نیز در دهان خود به‌جای دندان، صفحه‌های شانه‌ای دارند که از جنس کراتین ساخته شده‌اند و کار آن‌ها پالایش آب و به‌دام انداختن جانداران ریزی همانند کریل‌هاست. همه‌ی آب‌بازسانان، گوشت‌خوار و شکارگرند. نهنگان دندان‌دار، نخست ماهیان و سرپایان و دوم سخت‌پوستان و دوکفه‌ای‌ها را می‌خورند. نهنگان بی‌دندان نیز، نخست کریل‌ها و پلانکتون‌ها و دوم سخت‌پوستان و دیگر بی‌مهرگان را خوراک خود می‌سازند. 
آب‌بازسانان پستاندارند و نزدیک‌ترین خویشاوندان آنان اسب‌های آبی هستند. برخی از نشانه‌های پستاندار بودن آب‌بازسانان بر این پایه‌اند: خون‌گرم بودن، دم‌وبازدم از راه شش، شیردهی به نوزادان و درآوردن مو (هرچند به اندازه‌ای کم). در بیشتر گونه‌های نهنگ‌ها، ماده‌ها از نرها بزرگ‌ترند. بدن آب‌بازسانان دوکی‌مانند است و دست‌های آنان به‌مانند باله درآمده‌ است. این باله‌ها هر کدام چهار انگشت دارند. باله‌های کوچک پشتی آنان اندامی کاهش یافته هستند و در درازای فرگشت، ساختار و کاربرد آن‌ها ساده‌تر شده است. این باله‌های پشتی به ستون مهره‌ها نچسبیده‌اند و در درون بدن پنهان هستند. این جانوران کم‌وبیش بی‌مو هستند و لایه‌ای کلفت از پیه یا چربی در زیر پوست‌شان دارند. این لایه‌ی چربی که پُر از رگ‌های خونی‌ست، توانایی شنا در آب‌های سرد و توانایی شناور بودن در آب را به آنان می‌دهد. افزون بر این، این لایه‌ی چربی انرژی‌ای که نهنگ‌ها در زمان کوچ نیاز دارند را برای‌شان فراهم کرده و همچنین آنان را در برابر آب و هوای خشن و شکارگران نگهداری می‌کند.
آب‌بازسانان به‌جای بینی، دارای سوراخ دم‌وبازدم هستند. نهنگان دندان‌دار یک سوراخ دم‌وبازدم و نهنگان بی‌دندان دو سوراخ دم‌وبازدم دارند. سوراخ دم‌وبازدم لوله‌ای بالای سر آب‌بازسانان است که آنان با هر بار آمدن به روی آب، با آن دم‌وبازدم انجام می‌دهند. از آن‌جا که این سوراخ در بالای سر این جانوران جای گرفته، نهنگ‌ها برای انجام دم‌وبازدم نیازی به بیرون آوردن کامل سر از آب ندارند. در فرایند دَم، هوای دارای اکسیژن به درون شُش‌ها کشیده می‌شود و در بازدَم، فواره‌ای از آب بدون اکسیژن، از سوراخ دم‌وبازدم بیرون می‌رود.
پیشانی برآمده‌ی نهنگان دندان‌دار همچون دلفین‌ها، خربزه‌ای نام دارد که آنان را در پدیدآوردن امواج صوتی و پژواک‌یابی یاری می‌کند. دلفین‌ها با پیشانی برآمده‌ی خود امواجی صوتی پدید می‌آورند که پژواک آن‌ها از راه گیرنده‌های صوتی درون آرواره‌های‌شان دریافت می‌شود. پژواک‌یابی روشی بر پایه‌ی به‌کارگیری سونار یا ناوبری و فاصله‌یابی صوتی است که این جانوران برای موقعیت‌یابی، جهت‌یابی و یافتن شکار از آن بهره می‌برند. آنان صدایی را به پیرامون خود می‌فرستند و سپس با گوش دادن و بررسی پژواک آن، از جای اشیاء پیرامون خود آگاه می‌شوند.

سرده‌ی تیغ‌باله‌ها Balaenoptera

نام: نهنگ نیزه‌ای معمولی (نهنگ نیزه‌ای شمالی) Common minke whale
نام علمی: Balaenoptera acutorostrata
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: همه‌ی اقیانوس‌ها و برخی دریاهای سراسر جهان 
اندازه: وزن ۲/۸۵ تا ۴/۲۳ تن برای نرها و ۲/۸۵ تا ۷ تن برای ماده‌ها، سر و بدن به درازای ۸/۷ متر برای نرها و ۹ متر برای ماده‌ها (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: Jemma Craig
(آشنایی بیشتر با نهنگ نیزه‌ای معمولی یا نهنگ نیزه‌ای شمالی)

نام: نهنگ نیزه‌ای جنوبگانی (نهنگ نیزه‌ای جنوبی) Antarctic minke whale
نام علمی: Balaenoptera bonaerensis
پایندگی: گونه‌ی در نزدیکی هشدار (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های قطبی تا گرمسیری نیم‌کره‌ی جنوبی، در جنوب مدار ۶۰ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: وزن ۵/۸ تا ۹/۱ تن، سر و بدن به درازای ۷/۲ تا ۱۰/۷ متر (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: Jean-Michel Mille
(آشنایی بیشتر با نهنگ نیزه‌ای جنوبگانی یا نهنگ نیزه‌ای جنوبی)

نام: نهنگ سئی Sei whale
نام علمی: Balaenoptera borealis
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: همه‌ی اقیانوس‌ها و دریاهای سراسر جهان (به‌جز منطقه‌های قطبی و گرمسیری) (تابستان‌ها: منطقه‌های معتدل و نیمه‌قطبی و زمستان‌ها: آب‌های نیمه‌گرمسیری)
اندازه: وزن ۲۰ تا ۳۰ تن، سر و بدن به درازای ۱۴ تا ۱۹/۵ متر (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: YamMo
(آشنایی بیشتر با نهنگ سئی)

نام: نهنگ بروده Bryde's whale
نام علمی: Balaenoptera brydei
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری با دمای ۱۵ تا ۲۰ درجه‌ی اقیانوس‌های آرام، هند و اطلس، میان مدارهای ۴۰ درجه‌ی شمالی تا ۴۰ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: وزن ۱۳/۶ تا ۱۵ تن، سر و بدن به درازای ۱۲ تا ۱۳ متر برای نرها و ۱۳ تا ۱۴ متر برای ماده‌ها (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: Uk.whales
(آشنایی بیشتر با نهنگ بروده)

نام: نهنگ آبی Blue whale
نام علمی: Balaenoptera musculus
پایندگی: گونه‌ی در دسترس آسیب (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های اقیانوس‌ها و دریاهای سراسر جهان (نهنگ‌های آبی تابستان‌ها در آب‌های قطبی شکار می‌کنند و زمستان‌ها برای زادآوری به آب‌های گرمسیری کوچ می‌کنند.)
اندازه: وزن ۲۰۰ تن، سر و بدن به درازای ۳۰ متر (میانگین ۲۵ متر برای نرها و ۲۷ متر برای ماده‌ها) (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: WaterFrame_fba
(آشنایی بیشتر با نهنگ آبی)

نام: نهنگ اومورا Omura's whale
نام علمی: Balaenoptera omurai
پایندگی: گونه‌ی دارای کمبود داده (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس، میان مدارهای ۳۵ درجه‌ی شمالی تا ۳۵ درجه‌ی جنوبی از عرض جغرافیایی
اندازه: وزن ۲۰ تن، سر و بدن به درازای ۹/۶ تا ۱۰ متر برای نرها و ۱۰/۳ تا ۱۱/۵ متر برای ماده‌ها (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: S. Cerchio

نام: نهنگ تیغ‌باله (نهنگ باله‌ای) Fin whale
نام علمی: Balaenoptera physalus
پایندگی: گونه‌ی آسیب‌پذیر (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های معتدل و قطبی همه‌ی اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد و کمتر گسترده در اقیانوس‌ها و دریاهای گرمسیری (نهنگ‌های تیغ‌باله در بهار و آغاز تابستان بیشتر در آب‌های سرد شکار می‌کنند و در پاییز و زمستان برای زادآوری به آب‌های گرم‌تر کوچ می‌کنند.)
اندازه: وزن ۴۰ تا ۵۰ تن، سر و بدن به درازای ۲۱ متر برای نرها و ۲۲ متر برای ماده‌ها (بزرگ‌ترین نمونه‌ها می‌توانند به درازای بیش از ۲۶ متر و وزن ۷۷ تا ۸۱ تن برسند.) (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: Blue Planet Archive
(آشنایی بیشتر با نهنگ تیغ‌باله یا نهنگ باله‌ای)

نام: نهنگ رایس (نهنگ شاخاب مکزیک) Rice's whale
نام علمی: Balaenoptera ricei
پایندگی: گونه‌ی رو به نابودی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: ژرفای ۱۵۰ تا ۴۱۰ متری آب‌های شاخاب مکزیک در شرق آمریکای شمالی
اندازه: وزن ۱۳/۸۷ تا ۲۷/۲ تن، سر و بدن به درازای ۱۲/۶۵ متر (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: NOAA

سرده‌ی بزرگ‌باله‌ها Megaptera

نام: نهنگ گوژپشت (نهنگ کوهان‌دار) Humpback whale
نام علمی: Megaptera novaeangliae
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: آب‌های اقیانوس‌ها و دریاهای سراسر جهان (به‌جز برخی منطقه‌های استوا، شمالگان و برخی از دریاهای بسته) (نهنگ‌های گوژپشت هر ساله ۱۶۰۰۰ کیلومتر کوچ می‌کنند. آنان در آب‌های قطبی شکار می‌کنند و برای زادآوری به آب‌های گرمسیری یا نیمه‌گرمسیری کوچ می‌کنند.)
اندازه: وزن ۴۰ تن، سر و بدن به درازای ۱۴ تا ۱۵ (گاه ۱۷) متر (ماده‌ها بزرگ‌ترند.)
نگاره: Phil Davison
(آشنایی بیشتر با نهنگ گوژپشت یا نهنگ کوهان‌دار)

بن‌مایگان: wikipedia - animaldiversity
گردآوری: فرتورچین