باغ فین - میراث ایران

۰۴ شهریور ۱۴۰۳ میراث جهانی یونسکو میراث ایران

نام: باغ فین Fin Garden
نام ثبت شده در میراث جهانی یونسکو:
باغ ایرانی The Persian Garden
(باغ فین به‌عنوان بخشی از «باغ ایرانی»، در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.)
گونه: فرهنگی
تاریخ ثبت: ۲۰۱۱
شماره‌ی ثبت: ۱۳۷۲
کشور: ایران
جایگاه: شهر کاشان، استان اصفهان
گستره: ۷۱۶/۳۵ هکتار (همه‌ی ۹ باغ ایرانی)
گستره: ۷/۶ هکتار (تنها باغ فین)
ساخت: ۱۵۹۰ میلادی
به فرمان: شاه عباس یکم صفوی
معمار: غیاث‌الدین جمشید کاشانی (یا شیخ بهایی)
شیوه‌ی معماری: باغ ایرانی (ساختمان‌ها: صفوی، زندیه و قاجاری)
درباره‌ی میراث: باغ فین به گستردگی ۲۳۰۰۰ متر مربع در منطقه‌ی فین کاشان و در میان دیوار، بارو و برج‌های استوانه‌ای جای گرفته است. ریشه‌ی نام «فین» ناشناخته است. برخی بر این باورند که واژه‌ی فین معرب «پین» و به‌معنای «پایان» در فارسی باستان بوده است، چرا که این منطقه در پایان شهر جای دارد. همچنین گفته می‌شود که فین از واژه‌ی «فینه» برآمده است. چرا که مردم این منطقه کلاهی به نام «فینه» بر سر می‌گذاشتند.
باغ فین دربرگیرنده‌ی بخش‌های گوناگونی همچون ساختمان سردر، کوشک صفوی، کوشک قاجاری، خلوت کریم‌خانی، حمام فین، موزه‌ی ملی کاشان، ساختمان بادگیر (کتابخانه‌ی کنونی) و اتاق شاه‌نشین است.
کوشک صفوی یا کوشک میانی یا شترگلوی صفوی، به فرمان شاه عباس یکم صفوی در سال ۹۸۶ خورشیدی و در ۲ طبقه ساخته شده و دیوارهای درونی آن سفیدند. کوشک قاجاری نیز به فرمان فتحعلی‌شاه قاجار در سال ۱۱۸۹ خورشیدی ساخته شده و دیوارهای درونی آن نقاشی شده‌اند. این نقاشی‌ها به‌دست صنیع‌الملک غفاری کشیده شده‌اند.
در این باغ حوض‌های زیبایی نیز ساخته شده‌اند. حوض‌های «جوشان» و «دوازده فواره» از برجسته‌ترینِ آن‌ها هستند. کف حوض جوشان ۱۶۰ سوراخ دارد. زمانی که آب از نخستین سوراخ همچون فواره بیرون می‌زند، دومین سوراخ آب را مکش می‌کند. بدین‌سان نیمی از سوراخ‌ها کار فواره و نیمی دیگر کار مکش را انجام می‌دهند و از آن‌جا که درون و برون شدن آب به‌گونه‌ای یکسان انجام می‌شود، آبی از حوض سرریز نمی‌شود.
در بخش جنوبی باغ فین دو حمام جای دارند که به نام‌های حمام کوچک و بزرگ شناخته می‌شوند. حمام کوچک در دوره‌ی صفویه و حمام بزرگ در دوره‌ی قاجاریه ساخته شده‌اند. حمام بزرگ ویژه‌ی بزرگان و فرمانداران و حمام کوچک ویژه‌ی پیشکاران و نوکران بوده است. حمام کوچک همان جایی است که امیرکبیر صدراعظم ایران، به‌دستور ناصرالدین شاه در ۲۰ دی ۱۲۳۰ خورشیدی کشته شد.
پوشش گیاهی باغ فین دربرگیرنده‌ی ۵۷۹ درخت سرو و ۱۱ درخت چنار است. بیشتر درختان باغ، میان ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال سن دارند.
باغ ایرانی:
«باغ ایرانی» که «باغ فین» بخشی از آن است، از برجسته‌ترین و کهن‌ترین باغ‌های جهان به‌شمار می‌رود. باغ ایرانی دارای ساختار و ویژگی‌های یکتایی‌ست. برخی از این ویژگی‌ها بدین‌گونه‌اند:
ساخت باغ بیشتر در زمین شیب‌دار، کشیدن دیوار به دور باغ، بخش‌بندی باغ به چهار بخش، به‌کارگیری خط‌های راست در طراحی باغ، داشتن ساختمان در کانون باغ یا بلندترین بخش آن، به‌کارگیری جوی آب همیشگی، روان نمودن آب به‌گونه‌ای که آوای آب به گوش برسد، به‌کارگیری سنگ‌های تراش‌دار در بستر جوی برای پدیدار شدن موج آب، نداشتن فاصله میان ساختمان و باغ، داشتن استخر در برابر ساختمان، به‌کارگیری درختان فراوان و سایه‌دار با گذرگاه‌های باریک، کاشت درختان میوه در بیشتر باغ، کاشت گونه‌های گوناگون گل‌های زینتی و دارویی و کاشت بیشتر گل سرخ در برابر گونه‌های دیگر.
در میراث جهانی یونسکو ۹ باغ ایرانی به ثبت رسیده‌اند. این باغ‌ها بر این پایه‌اند:
۱- پاسارگاد، در استان فارس، شهرستان پاسارگاد، به گستردگی ۲۴۹/۶۵ هکتار
۲- ارم، در استان فارس، شهر شیراز، به گستردگی ۱۲/۷ هکتار
۳- چهل‌ستون، در استان اصفهان، شهر اصفهان، به گستردگی ۵/۸ هکتار
۴- فین، در استان اصفهان، شهر کاشان، به گستردگی ۷/۶ هکتار
۵- عباس‌آباد، در استان مازندران، شهر بهشهر، به گستردگی ۴۲۰/۲ هکتار
۶- شاهزاده، در استان کرمان، شهر کرمان، به گستردگی ۵/۵ هکتار
۷- دولت‌آباد، در استان یزد، شهر یزد، به گستردگی ۸ هکتار
۸- پهلوان‌پور، در استان یزد، شهر مهریز، به گستردگی ۳/۵ هکتار
۹- اکبریه، در استان خراسان جنوبی، شهر بیرجند، به گستردگی ۳/۴ هکتار