باغ دولت‌آباد - میراث ایران

۰۴ شهریور ۱۴۰۳ میراث جهانی یونسکو میراث ایران

نام: باغ دولت‌آباد Dolatabad Garden
نام ثبت شده در میراث جهانی یونسکو:
باغ ایرانی The Persian Garden
(باغ دولت‌آباد به‌عنوان بخشی از «باغ ایرانی»، در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.)
گونه: فرهنگی
تاریخ ثبت: ۲۰۱۱
شماره‌ی ثبت: ۱۳۷۲
کشور: ایران
جایگاه: شهر یزد، استان یزد
گستره: ۷۱۶/۳۵ هکتار (همه‌ی ۹ باغ ایرانی)
گستره: ۶/۴ هکتار (تنها باغ دولت‌آباد)
ساخت: ۱۷۴۷ میلادی (۱۱۶۰ خورشیدی)
به فرمان: محمدتقی خان بافقی، سردودمان خاندان خوانین یزد
شیوه‌ی معماری: باغ ایرانی
درباره‌ی میراث: باغ دولت‌آباد در منطقه‌ی چهارمنار شهر یزد جای گرفته و ۷۰۰۰۰ متر مربع گستردگی دارد. این باغ به دو بخش مستطیلی عمود برهم بخش‌بندی شده است. مستطیل بزرگ‌تر ۱۱۶ در ۲۷۴ متر گستردگی دارد و بخش اندرونی نامیده می‌شود و مستطیل کوچکتر ۱۰۴ در ۲۷۸ متر گستردگی دارد و بخش بیرونی خوانده می‌شود. بخش اندرونی جایگاه زندگی فرماندار و خانواده‌اش بوده و دربرگیرنده‌ی ساختمان هشتی، حرمسرا، بهشت‌آیین، آشپزخانه، برج دیدبانی، آب‌انبار خصوصی و اصطبل است. بخش بیرونی جایگاه انجام تشریفات حکومتی، آیین‌های ورزشی و اداره‌ی امور شهر بوده و دربرگیرنده‌ی جلوخان و سردر، تالار آینه، ساختمان تهرانی، ۲ بازارچه و آب‌انبار همگانی است.
پوشش گیاهی بخش اندرونی باغ دارای درختان سرو و کاج و همچنین درختان میوه همانند انگور است. حوض بزرگ این بخش از باغ ۱۹۴ متر درازا و ۱۲ متر پهنا دارد.
ساختمان هشتی از برجسته‌ترین بخش‌های باغ دولت‌آباد است و ۸ ضلع دارد. بادگیر آن با بلندای ۳۳/۸ متر، بلندترین بادگیر خشتی جهان شناخته می‌شود. این بادگیر نیز همانند ساختمان هشتی، دارای ۸ ضلع است. هشت‌ضلعی بودن بادگیر سبب می‌شود باد در همه سو وزیده و با شتاب به درون ساختمان رانده شود. در زیر بادگیر حوضی از سنگ یک‌پارچه‌ی مرمرین جای گرفته و باد با برخورد به آب آن، هوای ساختمان را خنک می‌کند. ساختمان هشتی در ۲ طبقه ساخته شده و دربرگیرنده‌ی ۳ شاه‌نشین با درهای مشبک، اتاقک بادگیر، ۲ اتاق پستو و چندین بخش دیگر است.
باغ ایرانی:
«باغ ایرانی» که «باغ شاهزاده» بخشی از آن است، از برجسته‌ترین و کهن‌ترین باغ‌های جهان به‌شمار می‌رود. باغ ایرانی دارای ساختار و ویژگی‌های یکتایی‌ست. برخی از این ویژگی‌ها بدین‌گونه‌اند:
ساخت باغ بیشتر در زمین شیب‌دار، کشیدن دیوار به دور باغ، بخش‌بندی باغ به چهار بخش، به‌کارگیری خط‌های راست در طراحی باغ، داشتن ساختمان در کانون باغ یا بلندترین بخش آن، به‌کارگیری جوی آب همیشگی، روان نمودن آب به‌گونه‌ای که آوای آب به گوش برسد، به‌کارگیری سنگ‌های تراش‌دار در بستر جوی برای پدیدار شدن موج آب، نداشتن فاصله میان ساختمان و باغ، داشتن استخر در برابر ساختمان، به‌کارگیری درختان فراوان و سایه‌دار با گذرگاه‌های باریک، کاشت درختان میوه در بیشتر باغ، کاشت گونه‌های گوناگون گل‌های زینتی و دارویی و کاشت بیشتر گل سرخ در برابر گونه‌های دیگر.
در میراث جهانی یونسکو ۹ باغ ایرانی به ثبت رسیده‌اند. این باغ‌ها بر این پایه‌اند:
۱- پاسارگاد، در استان فارس، شهرستان پاسارگاد، به گستردگی ۲۴۹/۶۵ هکتار
۲- ارم، در استان فارس، شهر شیراز، به گستردگی ۱۲/۷ هکتار
۳- چهل‌ستون، در استان اصفهان، شهر اصفهان، به گستردگی ۵/۸ هکتار
۴- فین، در استان اصفهان، شهر کاشان، به گستردگی ۷/۶ هکتار
۵- عباس‌آباد، در استان مازندران، شهر بهشهر، به گستردگی ۴۲۰/۲ هکتار
۶- شاهزاده، در استان کرمان، شهر کرمان، به گستردگی ۵/۵ هکتار
۷- دولت‌آباد، در استان یزد، شهر یزد، به گستردگی ۸ هکتار
۸- پهلوان‌پور، در استان یزد، شهر مهریز، به گستردگی ۳/۵ هکتار
۹- اکبریه، در استان خراسان جنوبی، شهر بیرجند، به گستردگی ۳/۴ هکتار