خانواده‌ی گکویان Gekkonidae، خانواده‌ای از زیرراسته‌ی مارمولک‌سانیان، از راسته‌ی پولک‌داران و از رده‌ی خزندگان هستند. از برجسته‌ترین گونه‌های این خانواده می‌توان گکوهای روزگرد، پولک‌ماهی، واق‌واقی، کوتوله، دم‌برگی، راستین و خانگی را نام برد. گونه‌های خانواده‌ی گکویان در منطقه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و برخی منطقه‌های معتدل گرم سراسر جهان زندگی می‌کنند. این جانوران بدنی باریک و پوشیده از پولک، دُمی دراز و دست‌ها و پاهایی کوتاه با انگشتانی چسبناک برای بالا رفتن از بلندی‌های هموار دارند. همچنین چشمان این مارمولک‌ها بدون پلک است. آنان برای پاکیزه نگاه داشتن پوسته‌ی چشم‌های‌شان، آن‌ها را می‌لیسند.
گونه‌های خانواده‌ی کگویان رفتار دفاعی خودوابُری دارند. آنان برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، دُم خود را وابریده و می‌اندازند. گکوها می‌توانند دُم جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند. به‌وارون بیشتر مارمولک‌ها، گکوها شب‌زی هستند (به‌جز گونه‌های سرده‌ی گکوهای روزگرد Cnemaspis). بینایی این جانوران بسیار خوب است. دید رنگی آنان در نور کم، ۳۵۰ برابر حساس‌تر از چشم آدمی است. گکوی کوتوله‌ی کلوژ با درازای ۵/۵ سانتی‌متر و گکوی دُم‌برگی غول‌پیکر با درازای ۳۲ سانتی‌متر، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گونه‌های خانواده‌ی گکویان به‌شمار می‌روند. در این نوشته که به بخش نخست خانواده‌ی گکویان می‌پردازد با ۳۰ گونه (از ۲۹۸ گونه) آشنا می‌شویم.
چند نکته برای آشنایی بیشتر با مارمولک‌ها: بیشتر مارمولک‌ها دارای ۴ دست و پا هستند و با شیوه‌ی گام برداشتن، جابه‌جا می‌شوند. شمار اندکی از آنان مانند مارمولک‌های بی‌پا، دست و پا ندارند و همانند مارها هستند. برخی از مارمولک‌ها همچون مارمولک‌های پرنده دارای توانایی گونه‌ای پرواز به‌نام گلاید کردن یا سُر خوردن هستند. آنان در این روش می‌توانند تا ۶۰ متر پرواز کنند. برخی دیگر از مارمولک‌ها می‌توانند رو دو پای خود بایستند و بدوند. مارمولک‌های باسیلیسک نیز این توانایی را دارند که روی آب بدوند. بدن مارمولک‌ها پوشیده از پولک است. پولک‌ها از بخار شدن آب بدن جلوگیری می‌کنند و بدین‌گونه مارمولک می‌تواند در زیستگاه‌های خشک نیز زندگی کند. مارمولک‌ها جانورانی خونسرد بوده و نمی‌توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. آنان برای دریافت گرما به خورشید وابسته هستند. از همین روی جانورانی روزگرد هستند (به‌جز گکوها).
مارمولک‌ها دید پیشرفته‌ای دارند و می‌توانند رنگ‌ها را ببینند. برخی از آنان همچون ایگواناها دارای چشم سومی بر روی سر خود هستند. این اندام تنها عدسی و شبکیه داشته و توانایی تصویرسازی ندارد، ولی می‌تواند تاریکی یا روشنایی و حرکت جانوران شکارگر پیرامون مارمولک را شناسایی کند. مارمولک‌ها برای دفاع در برابر جانوران شکارگر، شیوه‌ها و ابزارهایی همچون زهر، خودوابُری و پوشیدگی یا هم‌رنگی با پیرامون خود را به‌کارگیری می‌کنند. خودوابُری یا بریدن اندام، رفتاری دفاعی است که در ایگواناها دیده می‌شود. مارمولک‌ها برای فرار از چنگ شکارگران و گیج کردن آنان، یک یا چند اندام بدن خود را وابریده و می‌اندازند. آنان می‌توانند اندام جدا شده‌ی خود را دوباره بازسازی کنند. بیشتر مارمولک‌ها تخم‌گذارند. نزدیک به ۲۰ درصد از آنان زنده‌زا هستند و شمار کمی می‌توانند بکرزایی کنند. بکرزایی گونه‌ای زادآوری است که در آن از تخمک بارور نشده، جانوری کامل زاده شود.

زیرخانواده‌ی Uroplatinae
سرده‌ی گکوهای انگشت‌کلفت Chondrodactylus

نام: گکوی زمینی غول‌پیکر معمولی Common giant ground gecko
نام علمی: Chondrodactylus angulifer
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بیابان‌های کشور نامیبیا، جنوب بوتسوانا و غرب آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷ تا ۹ سانتی‌متر، دُم ۶۰ تا ۸۰ درصد این اندازه
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی انگشت‌کلفت بیبرون Bibron's thick-toed gecko
نام علمی: Chondrodactylus bibronii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: گرم‌دشت‌های نیمه‌خشک و شهرهای کشور آفریقای جنوبی، جنوب نامیبیا و اِسواتینی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۱۰/۸ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Jason Rothmeyer

نام: گکوی انگشت‌کلفت ترنر Turner's thick-toed gecko
نام علمی: Chondrodactylus turneri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی و شهرهای کشورهای آنگولا، بوتسوانا، اسواتینی، کنیا، مالاوی، موزامبیک، نامیبیا، رواندا، آفریقای جنوبی، تانزانیا، زامبیا و زیمبابوه در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۹/۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Tyrone James Ping

سرده‌ی گکوهای انگشت‌کلفت Pachydactylus

نام: گکوی انگشت‌کلفت ترانسفال Transvaal thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus affinis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشور زیمبابوه و استان ترانسفال کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Seb Stroud

نام: گکوی نواری ناماکا Namaqua banded gecko
نام علمی: Pachydactylus amoenus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌ی خشک ناماکا در جنوب غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: David Maguire

نام: گکوی اوگرابیس Augrabies gecko
نام علمی: Pachydactylus atorquatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: پارک ملی اوگرابیس در استان کِیپ شمالی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Courtney Hundermark

نام: گکوی انگشت‌کلفت آستین Austen's thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus austeni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: تپه‌شنی‌های کرانه‌های استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Gabri Mtnez

نام: گکوی انگشت‌کلفت بارنارد Barnard's thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus barnardi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای کشور نامیبیا و غرب کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۵ تا ۶ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی انگشت‌کلفت دورنگ Two-coloured thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus bicolor
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: درختچه‌زارهای کشور نامیبیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Cowyeow

نام: گکوی انگشت‌کلفت دماغه Cape thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus capensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای آفریقای جنوبی، لسوتو، کنگو، جمهوری دموکراتیک کنگو، بوتسوانا، نامیبیا، زیمباوه، موزامبیک، مالاوی و زامبیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۶/۲ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی انگشت‌کلفت اسمیت Smith's thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus formosus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای آفریقای جنوبی، نامیبیا و بوتسوانا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Cowyeow

نام: گکوی انگشت‌کلفت هاکه Haacke's thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus haackei
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بیابان کوهستانی ریخترس‌فلد در شمال غربی کشور آفریقای جنوبی و جنوب نامیبیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷ تا ۸/۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Theo Busschau

نام: گکوی انگشت‌کلفت خال‌چشمی Ocellated thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus geitje
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Cowyeow

نام: گکوی انگشت‌کلفت نازک‌پوست Thin-skinned thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus kladaroderma
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی انگشت‌کلفت کالفینیا Calvinia thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus labialis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های خشک استان‌های کِیپ غربی و کِیپ شمالی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۴ سانتی‌متر، دُم به درازای ۳/۸ سانتی‌متر
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی کوارتز Quartz gecko
نام علمی: Pachydactylus latirostris
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی نواری پولک‌درشت Large-scaled banded gecko
نام علمی: Pachydactylus macrolepis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: استان کِیپ غربی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Courtney Hundermark

نام: گکوی انگشت‌کلفت خال‌دار Spotted thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus maculatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای آفریقای جنوبی و اِسواتینی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی نواری معمولی Common banded gecko
نام علمی: Pachydactylus mariquensis
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای آفریقای جنوبی و نامیبیا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Courtney Hundermark

نام: گکوی انگشت‌کلفت کوهی Montane thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus montanus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشور نامیبیا و استان کِیپ شمالی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۳ سانتی‌متر، دُم کوتاه‌تر از این اندازه
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی انگشت‌کلفت خال‌طلایی Golden spotted thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus oculatus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: جنوب استان ایالت آزاد اورنج کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Theo Busschau

نام: گکوی پورسل Purcell's gecko
نام علمی: Pachydactylus purcelli
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای نامیبیا و آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۵/۸ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Courtney Hundermark

نام: گکوی شنی نامیب Namib sand gecko
نام علمی: Pachydactylus rangei
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های شنی و خشک بیابان نامیب در کشورهای آنگولا، نامیبیا و آفریقای جنوبی در جنوب غربی قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۷ سانتی‌متر، دُم به درازای ۶ سانتی‌متر
نگاره: Stefano Gianazzi

نام: گکوی زبر معمولی Common rough gecko
نام علمی: Pachydactylus rugosus
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای آفریقای جنوبی، آنگولا، نامیبیا و بوتسوانا در جنوب غربی قاره‌ی آفریقا
اندازه: -
نگاره: Courtney Hundermark

نام: گکوی انگشت‌کلفت خال‌دار غربی Western spotted thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus serval
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: منطقه‌های سنگی کشورهای نامیبیا و آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۹ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Aviad Ba

نام: گکوی انگشت‌کلفت فان سون Van Son's thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus vansoni
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: سبزه‌زارها و گرم‌دشت‌های کشورهای لسوتو، موزامبیک، آفریقای جنوبی، اسواتینی و زیمبابوه در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۵/۸ تا ۶/۷ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Tyrone James Ping

نام: گکوی بیابانی نامیب Namib desert gecko
نام علمی: Pachydactylus vanzyli
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بیابان‌های شنی کشور نامیبیا و جنوب آنگولا در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۵ تا ۶/۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: -

نام: گکوی فیسر Visser's gecko
نام علمی: Pachydactylus visseri
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشور نامیبیا و استان کِیپ شمالی کشور آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۸ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: -

نام: گکوی کالاهاری والبرگ Wahlberg's Kalahari gecko
نام علمی: Pachydactylus wahlbergii
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: کشورهای بوتسوانا، نامیبیا و آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۴/۵ تا ۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Kyle Finn

نام: گکوی انگشت‌کلفت وبر Weber's thick-toed gecko
نام علمی: Pachydactylus weberi
پایندگی: گونه‌ی با کم‌ترین نگرانی (EX - EW - CR - EN - VU - NT - LC - DD - NE) (بر پایه‌ی سیاهه‌ی سرخ IUCN)
زیستگاه: بیابان‌های کشورهای نامیبیا و آفریقای جنوبی در جنوب قاره‌ی آفریقا
اندازه: پوزه تا پایه‌ی دُم به درازای ۳/۵ تا ۵ سانتی‌متر، دُم کم‌وبیش همین اندازه
نگاره: Courtney Hundermark

گونه‌های خانواده‌ی گکویان (بخش نخست) - (بخش دوم) - (بخش سوم) - (بخش چهارم) - (بخش پنجم) - (بخش ششم) - (بخش هفتم) - (بخش هشتم) - (بخش نهم) - (بخش دهم)

بن‌مایگان: wikipedia
گردآوری: فرتورچین